Naturalne metody antykoncepcji

Naturalne metody antykoncepcji polegają przede wszystkim na obserwacji własnego ciała i dostosowania zachowań seksualnych do cyklu miesiączkowego kobiety. Skuteczność naturalnego zapobiegania ciąży zależy od dokładności i samodyscypliny. Wymaga dokładnego poznania cyklu miesiączkowego i umiejętności rozpoznawania dni płodnych, podczas których należy zachować wstrzemięźliwość seksualną (a dokładniej nie praktykować w tym czasie seksu waginalnego, dopuszczalne są inne czynności seksualne np. seks oralny lub analny).

Kto może stosować naturalne metody antykoncepcji?

Antykoncepcja naturalna może być stosowana przez większość kobiet, nie powoduje ona bowiem żadnych działań niepożądanych i jest bezpieczna. Należy jednak pamiętać, że ze względu na stosunkowo wysokie ryzyko niepowodzenia tych metod, osoby, które się na nie decydują powinny być świadome ryzyka i zaakceptować możliwość zajścia w ciążę.

Ze względu na wysokie prawdopodobieństwo niepowodzenia, antykoncepcja naturalna nie powinna być stosowana przez kobiety, dla których ciąża mogłaby być zagrożeniem dla zdrowia lub życia (np. chorujące na serce) oraz takie, które stosują leki potencjalnie niebezpieczne dla płodu. Metod naturalnych nie zaleca się również kobietom uzależnionym od alkoholu lub narkotyków.

Naturalne metody antykoncepcyjne przeznaczone są dla kobiet regularnie miesiączkujących. Nieregularny okres może znacznie utrudnić rozpoznanie dni płodnych, a w konsekwencji doprowadzić do zajścia w ciążę. Z tego samego powodu naturalne metody są odradzane kobietom, chorującym na schorzenia, które mogą zakłócać objawy płodności. Należą do nich między innymi:

• nadczynność tarczycy
• rak szyjki macicy
• zespół policystycznych jajników
• choroby wątroby
• choroby ogólnoustrojowe, w tym przewlekłe
• infekcje intymne

Jeśli kobieta przyjmuje leki, warto dowiedzieć się, czy nie mają one wpływu na produkcję śluzu w szyjce macicy, gdyż mogłoby to zakłócić rozpoznanie dni płodnych. Do takich leków należą między innymi leki antydepresyjne starszego typu (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny).

Zmiany w owulacji mogą także wystąpić u kobiet, które niedawno urodziły dziecko lub poroniły, karmią piersią lub w niedawny czasie zaprzestały stosowania antykoncepcji hormonalnej.

Aby naturalne metody antykoncepcji były efektywne, partnerzy powinni pogłębić wiedzę na temat funkcjonowania kobiecego organizmu. Umiejętność określenia dni płodnych i niepłodnych jest koniecznością. Poniżej znajdują się najważniejsze informacje, które stanowią podstawową wiedzę w stosowaniu naturalnej antykoncepcji .

Cykl miesiączkowy

Cykl menstruacyjny rozpoczyna się w pierwszym dniu miesiączki, kończy zaś w dniu, który poprzedza wystąpienie kolejnej. Składa się on z dwóch odrębnych cykli, które nakładają się na siebie.

Cykl jajnikowy, określający zmiany zachodzące w jajniku, składa się z trzech etapów:

• 1 - 14 dzień cyklu to stadium pęcherzykowe (czyli czas dojrzewania pęcherzyka)
• 14 dzień cyklu to jajeczkowanie (uwolnienie komórki jajowej)
• 14 - 28 dzień cyklu to faza lutealna (dochodzi do powstania ciałka żółtego, które wydziela progesteron).

Cykl miesiączkowy składa się z czterech etapów:

• 1 - 5 dzień cyklu to faza złuszczania błony śluzowej macicy (czyli miesiączka)
• 6 - 14 dzień cyklu to faza pęcherzykowa (dojrzewanie pęcherzyków i regeneracja błony śluzowej macicy)
• 16 - 27 dzień cyklu - progesteron powoduje pogrubienie i lepsze ukrwienie błony śluzowej macicy, w oczekiwaniu na przyjęcie zarodka
• 28 dzień cyklu to faza niedokrwienia - nie doszło do zapłodnienia, dlatego wkrótce rozpocznie się faza złuszczania błony śluzowej macicy.

Dni płodne

Aby w miarę precyzyjnie określić dni płodne kobiety, należy wziąć pod uwagę długość życia plemników w drogach rodnych (nawet do 5 dni) oraz komórki jajowej (do 48 godzin). Jeśli więc do owulacji dochodzi w 14. dniu cyklu, trzeba przyjąć, że od współżycia należy powstrzymać się między 9. a 17. dniem cyklu. Jednakże tak dokładne określenie dni płodnych jest możliwe tylko w przypadku kobiet, których cykl menstruacyjny trwa 28 dni. Znaczna część kobiet miesiączkuje nieregularnie, a ich cykle mogą być znacznie krótsze bądź dłuższe - wtedy stosowanie naturalnej antykoncepcji jest nieco bardziej skomplikowane.

Metoda kalendarzowa Ogino-Knausa

Można wyróżnić cztery podstawowe metody naturalnej antykoncepcji. Pierwsza z nich to metoda kalendarzowa Ogino-Knausa (tzw. kalendarzyk małżeński). Aby zacząć jej stosowanie, kobieta powinna przez rok obserwować swój organizm, tak by ocenić czas trwania najkrótszego i najdłuższego cyklu. Na tej podstawie można określić w przybliżeniu moment wystąpienia dni płodnych i niepłodnych. Aby ustalić pierwszy dzień płodny, należy odjąć 20 od liczby dni najkrótszego cyklu. W celu ustalenia ostatniego dnia płodnego odejmuje się 11 od liczby dni najdłuższego cyklu. Jednak w przypadku bardzo nieregularnych cykli jest to trudne i, niestety, mało skuteczne.

W czasie dni płodnych należy powstrzymać się od waginalnych kontaktów seksualnych oraz nie dopuścić do kontaktu nasienia z drogami rodnymi kobiety. Metodę tę uznaje się za mało skuteczną - wskaźnik Pearla 20-24 (im niższy wskaźnik Pearla, tym lepsza skuteczność antykoncepcyjna, np. dla metod hormonalnych wynosi on ok. 0,2).

Metoda termiczna

Nieco bardziej efektywna metoda termiczna polega na pomiarze temperatury ciała w pochwie, odbytnicy lub w jamie ustnej (zawsze w tym samym miejscu) zaraz po przebudzeniu. Pomiary temperatury należy notować, dzięki czemu uzyskuje się wykres prezentujący zmiany temperatury podczas cyklu. Wydzielaniu progesteronu towarzyszy niewielki wzrost temperatury (0,2 – 0,6 st. C), można więc przyjąć, że podwyższona temperatura w ciągu kolejnych trzech dni świadczy o owulacji. 6 dni przed wzrostem temperatury i 3 dni po dniu wzrostu temperatury uznaje się za okres płodny. Niestety, jakiekolwiek infekcje organizmu, skutkujące podwyższoną temperaturą, mogą zakłócić pomiar i wprowadzić w błąd.

Aby prawidłowo mierzyć temperaturę w metodzie termicznej, należy stosować poniższe zasady:

• temperaturę należy mierzyć po kilkugodzinnym śnie (powinien trwać minimum najmniej 3 godziny);
• temperaturę należy mierzyć od razu po przebudzeniu;
• temperaturę powinno się mierzyć codziennie o tej samej porze (wahania nie powinny przekraczać jednej godziny);
• pomiaru należy dokonywać zawsze w tym samym miejscu (jamie ustnej – pod językiem, w pochwie lub odbytnicy);
• pomiar pod językiem powinien trwać co najmniej 8 minut;
• jeśli pomiar jest wykonywany w pochwie lub odbytnicy powinien trwać nie mniej niż 5 minut.

Ważne jest, aby wyniki pomiaru notować codziennie, dla każdego cyklu powinno się stworzyć oddzielną kartę obserwacji. Należy na niej zaznaczać wszelkie czynniki, które mogły wpłynąć na zmianę temperatury np:

• inna niż zwykle godzina pomiaru
• infekcja
• przyjmowanie leków
• pomiar przy pomocy nowego urządzenia
• wypity poprzedniego dnia alkohol
• przewlekłe zmęczenie, stres

Od waginalnych stosunków seksualnych należy powstrzymać się do wystąpienia miesiączki do czasu zakończenia dni płodnych, bowiem metoda termiczna pozwala jedynie na rozpoznanie okresu niepłodności poowulacyjnej. Współżycie seksualne można podjąć na 4 dni, po dniu w którym wyraźnie wzrosła temperatura ciała utrzymywała się przez kolejne dni. Ponieważ metoda ta nie pozwala na określenie dni niepłodnych przed wystąpieniem owulacji, polecana jest głównie kobietom u których cykle miesiączkowe są krótkie.

Na rynku dostępne są specjalne termometry owulacyjne, często sprzedawane wraz z arkuszami do sporządzania wykresów. Wskaźnik Pearla dla tej metody określa się jako 1-2.

Metoda obserwacji śluzu Billingsów

Metoda Billingsów (inaczej metoda objawowa) polega na codziennej obserwacji śluzu szyjki macicy. Przed owulacją jest on obfity, śliski, ciągliwy i przezroczysty (może przypominać białko jaja) i świadczy o tym, że za kilka dni nastąpi jajeczkowanie (są to więc dni płodne). Po owulacji śluz staje się gęsty i kleisty. Okres wstrzemięźliwości seksualnej powinien rozpocząć się 4 dni przed owulacją i zakończyć 4 dni po owulacji. Próbkę śluzu najlepiej pobrać z ujścia zewnętrznego kanału szyjki macicy. Najłatwiej pobrać go unosząc lekko nogę, następnie należy wprowadzić palec wskazujący do pochwy i pobrać śluz do badania bezpośrednio z szyjki macicy.

Stosowanie tej metody jest dość skomplikowane, a konsystencja śluzu może ulegać zmianom na skutek różnych infekcji i, tym samym, utrudniać obserwację i wyciąganie właściwych wniosków. Badacze wskazują bardzo rozbieżne wskaźniki Pearla dla powodzenia tej metody - od 1 do 12

Metoda objawowo-termiczna

Metoda objawowo – termiczna (metoda wielowskaźnikowa) to połączenie dwóch poprzednich metod. Występowanie dni płodnych określa się więc na podstawie temperatury ciała i obserwacji śluzu pochwowego, niektórzy specjaliści zalecają także badanie szyjki macicy. Istnieje wiele odmian tej metody, proponowanych przez różnych autorów (m. in. metoda Kippleyów, Kramarek, Rötzera, metoda niemiecka i metoda podwójnego sprawdzenia), które nieznacznie różnią się między sobą np. sposobami prowadzenia kart obserwacji cyklu lub sposobem pomiaru.

Określanie dni płodnych przy pomocy testów

Kobiety, które zdecydują się na naturalną antykoncepcję mogą dziś korzystać z różnorodnych testów, które mają za zadanie ułatwić ustalenie okresu płodnego, podczas którego należy zachować wstrzemięźliwość. Można je kupić w większości aptek. Do najpopularniejszych zalicza się:

• test Clear Blue – który umożliwia pomiar hormonu luteinizującego z moczu i na jego podstawie określenie dni płodnych (stosuje się go podobnie jak test ciążowy, codziennie o tej samej godzinie, najlepiej podczas porannej mikcji)
• PC 2000 – optyczny tester do oceny śluzu szyjkowego i śliny (podwyższony poziom estrogenów we krwi, który występuje od 3-4 dni przed owulacją do 3-4 dni po owulacji umożliwia krystalizację śliny i śluzu, na tej podstawie można określić kiedy występuje okres płodny)
• test płodności Persona – umożliwia pomiar poziomu hormonu luteinizującego i progesteronu z moczu. Mocz bada się przy pomocy specjalnych pasków. Poziom hormonów z pasków odczytuje się używając wchodzącego w zestaw monitora. W pierwszym cyklu pomiar należy wykonać 16 razy, a w kolejnych 8 razy.

Należy pamiętać, że istnieje wiele czynników, które mogą wpływać na wyniki testów i utrudniać ich prawidłowy odczyt, są to m. in. infekcje, stany zapalne dróg rodnych, stosowane leki, nieregularne cykle itp. Wskaźnik Pearla dla metod testowych wynosi ok. 4 -6.

Komputerowa analiza pomiarów temperatury

Komputerowa analiza pomiarów temperatury uważana jest za najskuteczniejszą naturalną metodę planowania rodziny. Komputery pozwoliły ulepszyć metodę objawowo-termiczną i skuteczniej analizować cykl menstruacyjny pacjentek.

Kobiety, które zdecydują się na tę metodę antykoncepcji codziennie rano powinny dokonywać pomiaru temperatury przy pomocy przyłączonego do komputera sensora. Przez pierwsze 2-3 cykle komputer uczy się jak rozpoznawać dni płodne, w oparciu o specjalny algorytm. Dzięki temu komputer jest w stanie zdiagnozować kiedy dochodzi do okresu płodnego oraz prognozować owulację 6 dni wcześniej (co uwzględnia 5-dniową żywotność plemników). Zastosowany w urządzeniach algorytm jest zdolny do uczenia komputera, dzięki temu wyniki pomiarów nie są zakłócane przez dodatkowe czynniki (np. infekcje, stres, nieregularny tryb życia).

W Polsce dostępne są urządzenia o nazwie Bioself, który pozwala mierzyć temperaturę ciała i opiera się na metodzie kalendarzyka. Skuteczność tej metody wynosi ok. 2-5 wg. wskaźnika Pearla. Za bardziej efektywną metodę uznaje się urządzenia takie jak Lady-comp, Baby-comp I Pearly. Komputery są zaprogramowane tak, że na podstawie temperatury ciała są w stanie bardzo precyzyjnie określić dni płodne kobiety. Wskaźnik Pearla dla tych metod wynosi ok. 0,6 - 0,7.

Inne metody naturalnego zapobiegania ciąży

Niepłodność laktacyjna

Niektóre osoby za metodę zapobiegania ciąży uważają tzw. niepłodność laktacyjną. Jeśli po porodzie kobieta karmi dziecko wyłącznie piersią, przez pewien czas (od kilku tygodni do kilku miesięcy) jest niepłodna. Długość trwania niepłodności laktacyjnej jest jednak kwestią indywidualną i nie należy traktować jej jako skutecznej ochrony przed poczęciem.

Stosunek przerywany

Wiele par stosuje również tzw. stosunek przerywany, polegający na wyciąganiu prącia z pochwy przed ejakulacją. Jednak ryzyko niechcianego zapłodnienia jest tutaj bardzo wysokie i dlatego stosunku przerywanego nie można traktować jako skutecznej metody antykoncepcji.

Zalety

Główną zaletą naturalnej antykoncepcji jest brak skutków ubocznych. Są one całkowicie bezpieczne dla wszystkich kobiet, nie stosuje się tu żadnej ingerencji w działanie organizmu (ani farmakologicznej, ani mechanicznej). Tradycyjne metody naturalne (metoda termiczna, kalendarzyk, obserwacja śluzu) są dostępne dla każdej kobiety i nie wymagają nakładów finansowych . Kobieta może w każdej chwili zdecydować się na ciążę, naturalne metody nie zakłócają płodności.

Naturalna antykoncepcja jest wybierana przede wszystkim przez pary, które ze względów światopoglądowych nie stosują antykoncepcji chemicznej lub barierowej. Metody naturalne są akceptowane przez wszystkie religie.

Kobiety, które stosują antykoncepcję naturalną uczą się wnikliwej obserwacji swojego organizmu. Monitorowanie temperatury ciała i śluzu pozwala na szybkie wykrycie wszelkich zmian i nieprawidłowości, które mogą świadczyć o zachodzącej w organizmie infekcji.

Wady

Podstawową wadą antykoncepcji naturalnej jest stosunkowo wysokie prawdopodobieństwo, że metoda zawiedzie, dlatego też nie powinna być stosowana przez kobiety, dla których zajście w ciążę mogłoby stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia. Nie powinny być również stosowane przez kobiety, które przyjmują leki niebezpieczne dla płodu. Jak wspomniano wyżej, za wysoce skuteczną uznaje się jedynie komputerową analizę pomiarów temperatury, jednak urządzenie do pomiarów jest drogie (1400 - 2000 zł), przez co jest niedostępne dla wielu kobiet.

Naturalne metody antykoncepcji mogą być stosowane przez pary, które pozostają w stałym związku. Ponieważ nie stanowią one zabezpieczenia przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, zdecydowanie odradza się je osobom, które podejmują przypadkowe kontakty seksualne z wieloma partnerami. Dodatkowo jeśli para zdecyduje się na metody naturalne, powinna być świadoma, że przy ich stosowaniu istnieje wyższe niż przy innych metodach ryzyko ciąży. Z tego względu nie jest to odpowiednia metoda antykoncepcji dla nastolatek.

Kolejną wadą antykoncepcji naturalnej jest konieczność zachowania wstrzemięźliwości seksualnej nawet przez 9-18 dni w każdym cyklu (chyba, że para zdecyduje się na inne niż stosunek waginalny zachowania seksualne lub postanowi w czasie dni płodnych korzystać z prezerwatyw). Rezygnacja ze współżycia w przez większość cyklu ogranicza spontaniczność relacji. Należy także pamiętać, że w czasie owulacji kobieta ma najwyższe libido, dlatego metody naturalne mogą prowadzić do frustracji i pogorszenia współżycia seksualnego.

Należy pamiętać, że antykoncepcja naturalna nie jest odpowiednia dla kobiet, które mają nieregularne cykle oraz chorujących na schorzenia, które mogą zakłócać objawy płodności.