Spirala antykoncepcyjna (wkładka domaciczna)

Spirala antykoncepcyjna to niewielki przedmiot umieszczany w jamie macicy w celu zapobiegnięcia niechcianej ciąży. Wkładka umieszczana jest przez lekarza (najczęściej ginekologa) na okres od 3 do nawet 10 lat (w zależności od rodzaju spirali).

Jak wygląda spirala antykoncepcyjna i z czego jest zbudowana?

Wkładka domaciczna to niewielki 2 - 4 centymetrowy przedmiot w kształcie litery T, S lub spirali. Środek zbudowany jest z trzonu oraz dwóch odchodzących od niego ramion; zakończony jest nićmi, które zwisają w stronę pochwy, dzięki czemu kobieta może sprawdzać umiejscowienie wkładki.

Spirala wykonana jest z elastycznego, obojętnego biologiczne dla organizmu materiału, który łatwo dopasowuje się do kształtu macicy (najczęściej jest to polichlorek winylu).

W celu podniesienia skuteczności antykoncepcyjnej środek powleka się jonami metalu (najczęściej miedzi). Dostępne są także wkładki hormonalne zawierające zbiorniczek, z którego powoli (przynajmniej przez kilkanaście miesięcy) uwalniane są niewielkie dawki hormonu.

Rodzaje spiral antykoncepcyjnych

Wyróżniamy 3 rodzaje wkładek domacicznych:

• zawierające jony metali - najczęściej są to jony miedzi (rzadziej złota, srebra oraz platyny), które wykazują działanie plemnikobójcze. Miedź powoduje uszkodzenie plemnika i zapobiega zapłodnieniu komórki jajowej.
• hormonalne - zawierają pochodną progestagenu, zgromadzoną w specjalnej kapsułce stanowiącej przedłużenie wkładki. Uwalniający się hormon powoduje atrofię endometrium i zwiększa gęstość śluzu szyjkowego, utrudniając poruszanie się plemników.
• obojętne - zakłada się je coraz rzadziej, ponieważ ich działanie polega wyłącznie na uniemożliwianiu zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej.

Dla kogo wskazana jest wkładka domaciczna?

Spirala antykoncepcyjna rekomendowana jest głównie kobietom, które urodziły już dzieci i nie planują rozszerzania rodziny (przynajmniej w najbliższym czasie). Najczęściej decydują się na nią pacjentki po 30. roku życia. Ponadto wkładka domaciczna stanowi dogodną alternatywę dla osób mających problem z pamiętaniem o regularnym stosowaniu preparatów hormonalnych takich jak tabletki antykoncepcyjne lub plastry antykoncepcyjne.

Czy spirala antykoncepcyjna może pełnić funkcję antykoncepcji awaryjnej?

Wkładka domaciczna (jeśli założona do 5 dni od chwili niezabezpieczonego stosunku) może zapobiec niechcianej ciąży poprzez uniemożliwienie zagnieżdżenia się komórce jajowej w błonie śluzowej macicy. Spirala klasyfikowana jest zatem do grupy antykoncepcji awaryjnej. Wykazuje ona bardzo wysoką skuteczność (wyższą niż tabletki po stosunku).

Ile kosztuje spirala antykoncepcyjna?

Cena spirali antykoncepcyjnej wraz założeniem przez lekarza waha się od kilkudziesięciu do kilkuset złotych. W niektórych przypadkach może przekraczać nawet 1000 zł. Wszystko zależne od rodzaju wkładki oraz opłat pobieranych przez wybrany gabinet ginekologiczny. Warto dodać, że jest to koszt jednorazowy, który w szerszej perspektywie jest niższy niż w przypadku tabletek antykoncepcyjnych wymagających stałego uzupełniania zapasów.

Mechanizm działania

Spirala antykoncepcyjna zapobiega ciąży poprzez równoczesne działanie kilku mechanizmów. Po pierwsze wywołuje efekt drażniący, co skutkuje zmianą konsystencji śluzu produkowanego przez szyjkę macicy (wydzielina spowalnia wędrówkę plemników).

Ponadto wkładka domaciczna, będąca ciałem obcym w organizmie, powoduje powstanie tzw. sterylnego stanu zapalnego, co przyczynia się do podniesienia poziomu leukocytów - to z kolei wywołuje efekt plemnikobójczy. Białe krwinki oddziałują również degeneratywnie na endometrium, obniżając szanse na zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej.

Spirala ma również działanie mechaniczne, co oznacza, że stanowi ona fizyczną barierę utrudniającą przemieszczanie plemnikom oraz komórce jajowej.

Wkładka z jonami miedzy

Wzbogacona wkładka domaciczna, wykazuje dodatkowe działanie podwyższające skuteczność antykoncepcyjną. Jony miedzi mają właściwości plemnikobójcze (są toksyczne dla plemników). Ponadto przyczyniają się do zagęszczenia śluzu szyjkowego, co zmniejsza mobilność spermy.

Hormonalna wkładka wewnątrzmaciczna

Dzięki uwalnianemu hormonowi dochodzi to szeregu zmian w organizmie. Śluz produkowany przez szyjkę macicy ulega zagęszczeniu, dzięki czemu plemniki tracą możliwość swobodnego poruszania. Dodatkowym mechanizmem działania jest zapobieganie pogrubianiu endometrium – komórka jajowa (nawet w przypadku zapłodnienia) nie jest w stanie zagnieździć się w zbyt cienkiej błonie śluzowej.

W niektórych przypadkach hormonalna spirala antykoncepcyjna może także powstrzymać uwalnianie komórki jajowej, chociaż większość kobiet stosujących ten środek doświadcza normalnej owulacji.

Skuteczność spirali antykoncepcyjnej

Wkładka domaciczna jest bardzo skutecznym środkiem antykoncepcyjnym. Po prawidłowym założeniu ryzyko zapłodnienia jest minimalne – wynosi ono mniej niż 1%. Oznacza to, że w ciągu roku stosowania mniej niż 1 kobieta na 100 ma szanse na zajście w ciążę. Podobną efektywność spirala wykazuje, spełniając funkcję antykoncepcji awaryjnej – jej skuteczność wynosi 99,9% (jeśli zostanie założona w ciągu 5 dni od chwili stosunku).

Przed założeniem wkładki domacicznej lekarz przeprowadza dokładny wywiad oraz zleca badania wykluczające przeciwwskazania, w tym ciążę. Na podstawie informacji o przebytych chorobach, obfitości miesiączek, ciążach pozamacicznych lub poronieniach specjalista wybiera rodzaj wkładki, która będzie najodpowiedniejsza dla pacjentki i umawia termin wizyty.

Przebieg zabiegu

Aplikacja środka trwa około 5 minut, a cała wizyta w gabinecie lekarskim nie powinna zająć więcej niż 15 – 20 minut. Podczas zabiegu lekarz otwiera pochwę przy pomocy wziernika (tak jak podczas badana cytologicznego), a następnie z wykorzystaniem metalowej lub plastikowej sondy mierzy długość jamy macicy. Na koniec przy pomocy specjalnego aplikatora wkładka zostaje umieszczona we wnętrzu macicy.

W momencie wprowadzania ramiona spirali pozostają zamknięte; otwierane są one dopiero po wprowadzeniu środka na odpowiednią głębokość. Na koniec lekarz wyciąga aplikator i podcina nici, którymi zakończona jest wkładka – dzięki nim kobieta, może samodzielnie sprawdzać, czy spirala jest prawidłowo umiejscowiona.

Podczas zabiegu pacjentka może odczuwać dolegliwości bólowe, choć zazwyczaj nie mają one dużego natężenia. Przed wizytą kobieta powinna porozmawiać z lekarzem o możliwości zastosowania miejscowego znieczulenia.

Kiedy najlepiej jest założyć wkładkę?

Wkładka domaciczna może zostać założona w dowolnym dniu, jednak w przypadku spiral uwalniających hormony, środek najlepiej aplikować w pierwszym tygodniu cyklu menstruacyjnego (czyli w ciągu 7 dni od chwili rozpoczęcia miesiączki). Dzięki temu kobieta uzyska natychmiastową ochronę przed ciąża. W przypadku późniejszego założenia wkładki, pełne działanie antykoncepcyjne nie jest osiągane od razu – pacjentka powinna odczekać tydzień, zanim zdecyduje się na współżycie bez zastosowania prezerwatywy.

Miedziane spirale antykoncepcyjne chronią przed ciążą od momentu założenia, niezależnie od fazy cyklu.

Sprawdzanie położenia spirali

Wkładka zakończona jest nićmi, które zwisają w kierunku pochwy. Dzięki nim możliwe jest samodzielne weryfikowanie tego, czy spirala znajduje się w odpowiednim miejscu. Istnieje bowiem niewielkie prawdopodobieństwo, że środek może zostać wypchnięty z macicy, co radykalnie obniża skuteczność antykoncepcyjną.

Pacjentka powinna sprawdzać położenie nici przynajmniej kilka razy w miesiącu. Jeśli zauważy jakiekolwiek nieprawidłowości, powinna natychmiastowo skonsultować się z lekarzem.

Usuwanie spirali

Spirala może zostać wyciągnięta w dowolnym dniu. Usunięcie wkładki może zostać przeprowadzone jedynie przez lekarza. Zajście w ciąże jest możliwe zaraz po wyciągnięciu spirali. Jeśli więc kobieta decyduje się nie zakładać nowej wkładki, powinna od razu rozpocząć stosowanie innych środków antykoncepcyjnych.

Przed założeniem wkładki domacicznej należy wykluczyć przeciwwskazania, do których zalicza się:

• ciążę lub podejrzenie ciąży;
• niewyjaśnione krwawienia z dróg rodnych;
• ciążową chorobę trofoblastyczną ze stale podniesionym poziomem gonadotropiny kosmówkowej;
• poważne wady anatomiczne macicy (w tym mięśniaki macicy, jeśli zniekształcają ten narząd);
• rak szyjki macicy;
• infekcje w obrębie miednicy (m.in. posocznica połogowa, zapalenie śluzówki macicy, zapalenie narządów miednicy mniejszej, gruźlica miednicy, zapalenie szyjki macicy, infekcje poporodowe);
• ostre stany zapalne pochwy;
• niewyleczone choroby przenoszone drogą płciwową;
• nadwrażliwość lub uczulenie na którąkolwiek substancję wchodzącą w skład spirali.

W przypadku infekcji mających miejsce w obrębie miednicy, spirala antykoncepcyjna może zostać założona dopiero 3 miesiące po całkowitym wyleczeniu dolegliwości. Przed aplikacją wkładki, pacjentka powinna przejść badanie potwierdzające zakończenie infekcji.

Miedziane spirale antykoncepcyjne nie mogą być z stosowane przez pacjentki uczulone na miedź lub zmagające się z chorobą Wilsona.

Hormonalne wkładki domaciczne są z kolei przeciwwskazane u kobiet, które kiedykolwiek cierpiały na raka piersi lub chorują na łagodny bądź złośliwy nowotwór wątroby. Ponadto stosowanie tej metody antykoncepcji jest odradzane u kobiet, które w ciągu 3 ostatnich miesięcy doświadczyły poporodowego zapalenia endometrium lub infekcji poaborcyjnej.

Jakie dolegliwości nie są przeciwwskazaniami do stosowania wkładki domacicznej?

Według wskazówek wydanych przez Światową Organizację Zdrowia oraz CDC, czyli Centra Kontroli i Prewencji Chorób (ang. Centers for Disease Control and Prevention) wkładka domaciczna może być stosowana przez większość kobiet, również nastoletnich oraz tych, które nigdy nie rodziły.

Poniżej wymienione dolegliwości również nie są przeciwwskazaniami do stosowania spirali antykoncepcyjnej:

• cukrzyca;
• palenie papierosów;
• endometrioza;
• anemia;
• migreny;
• doświadczenie w przeszłości ciąży pozamacicznej;
• nadciśnienie;
• choroby serca;
• zakrzepica żył głębokich.

Wkładka domaciczna może także zostać założona kobietom, które przeszły operacje miednicy oraz cierpiały na choroby przenoszone droga płciową lub zapalenie narządów miednicy mniejszej (pod warunkiem, że dolegliwości te zostały wyleczone).

Ta metoda antykoncepcyjna może być także stosowna przez kobiety w okresie karmienia piersią. Nie wpływa na ilość produkowanego mleka i nie jest szkodliwa dla dziecka.

Skutki uboczne

Wkładka domaciczna jest uznawana za środek bezpieczny dla zdrowia. Po aplikacji spirali pacjentki mogą doświadczać jednak takich dolegliwości jak:

• skurcze i bóle pleców (zazwyczaj przez kilka pierwszych dni);
• plamienie pomiędzy okresami;
• zwiększenie obfitości okresów;
• intensywniejsze skurcze menstruacyjne;
• nieregularne okresy.

Wymienione objawy zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu 3 – 6 miesięcy (mniej więcej tyle czasu organizm potrzebuje na przyzwyczajenie się do obecności ciała obcego).

Komplikacje

W rzadkich przypadkach zastosowanie wkładki wewnątrzmacicznej może przyczynić się do wystąpienia poważniejszych komplikacji zdrowotnych. Wśród nich wymienia się:

• wydalenie spirali z macicy;
• ciążę pozamaciczną;
• perforacja macicy;
• infekcje miednicy.

Wydalenie spirali z macicy

Najczęstszym powikłaniem występującym przy stosowaniu spirali antykoncepcyjnej jest wydalenie wkładki z macicy (zdarza się to w około 2% - 10% przypadków). Taka sytuacja grozi zajściem w ciążę, z tego powodu pacjentka powinna regularnie sprawdzać, czy spirala jest odpowiednio umiejscowiona.

Podwyższone ryzyko wypadnięcia wkładki dotyczy zwłaszcza kobiet, które zdecydowały się na ta metodę antykoncepcji w niedługim czasie po porodzie lub poronieniu.

Ciąża pozamaciczna

Żadna metoda antykoncepcyjna nie zapewnia całkowitej ochrony przed ciążą. Przy stosowaniu spirali istnieje prawdopodobieństwo zapłodnienia (choć jest ono bardzo niewielkie). Ryzyko wzrasta znacząco w przypadku wysunięcia się spirali antykoncepcyjnej z macicy lub stosowania wkładki dłużej niż zaleca producent.

Kobiety, które zachodzą w ciążę pomimo korzystania ze spirali antykoncepcyjnej znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka doświadczenia ciąży ektopowej (czyli stanu, w którym zapłodniona komórka jajowa zagnieżdża się poza obrębem macicy). Ciążą pozamaciczna w większości przypadków kończy się poronieniem. Czasami może jednak dojść do niebezpiecznych komplikacji, takich jak pęknięcie jajowodu czy grożący śmiercią krwotok do jamy otrzewnej.

Uwaga: W przypadku zajścia w ciążę konieczne jest jak najszybsze usunięcie wkładki wewnątrzmacicznej.

Perforacja macicy

Perforacja macicy zdarza się w około 0,1% wszystkich przypadków. Do uszkodzenia może dojść podczas zakładana spirali antykoncepcyjnej. Objawami są silny ból oraz nagły brak oporu w trakcie umieszczania wkładki.

Infekcje miednicy

Podczas wkładania spirali antykoncepcyjnej, do dróg rodnych mogą dostać się bakterie, na skutek czego istnieje ryzyko rozwoju infekcji. Jeśli jest ona nieleczona, może wpłynąć to na płodność kobiety w przyszłości. Zakażenie wdaje się zazwyczaj w ciągu 20 dni od chwili umieszczenia spirali w macicy.

Nowotwory

Według badań stosowanie tej metody antykoncepcyjnej nie zwiększa prawdopodobieństwa zachorowania na nowotwór szyjki macicy czy trzonu macicy.

Dolegliwości wymagające natychmiastowej konsultacji lekarskiej

Pacjentka powinna jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, jeśli:

• wyczuje, że sznurki odchodzące od spirali są dłuższe lub krótsze niż powinny;
• dno wkładki jest wyczuwalne pod palcami;
• podejrzewa, że jest w ciąży;
• odczuwa skurcze i bóle w podbrzuszu lub żołądku;
• ma problemy z oddychaniem;
• doświadcza nietypowych upławów z pochwy;
• ma gorączkę lub dreszcze;
• miesiączka jest bardziej obfita niż zazwyczaj;
• odczuwa ból lub krwawi podczas współżycia;

Zalety

• Wysoka skuteczność (wskaźnik Pearla wynosi 0,3 - 2,1 a dla spirali uwalniających hormony nawet 0,1).
• Długotrwałość - od 3 do 5 lat (w niektórych przypadkach nawet do kilkunastu lat).
• Brak ryzyka popełnienia błędu w stosowaniu – wkładka umieszczana jest przez lekarza, a pacjentka nie musi podejmować żadnych starań w celu zmaksymalizowania skuteczności.
• Możliwość stosowania w trakcie karmienia piersią.
• Prawie 100 proc. możliwość przywrócenia płodności.
• Stosunkowo bezpieczna metoda - brak stwierdzonych ogólnoustrojowych działań niepożądanych.
• Nie wpływa na życie seksualne.
• Może przyczynić się do zmniejszenia obfitości krwawień miesięcznych, skrócenia okresu oraz złagodzenia bólów menstruacyjnych.
• Nie wchodzi w interakcje z lekami.
• Skuteczność nie zostaje zredukowana w przypadku wymiotów i biegunek.
• Dogodna dla kobiet, które źle toleruje działanie estrogenu.
• Nie ma dowodów na to, żeby spirala antykoncepcyjna przyczyniała się do wzrostu wagi, czy rozwoju raka macicy, szyjki macicy czy jajników.

Wady

• Może wpłynąć na obniżenie regularności okresów.
• Nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową - stosowanie prezerwatyw jest wciąż zalecane, zwłaszcza w przypadku osób, które nie żyją w stałych związkach.
• Wkładka domaciczna nie może zostać założona samodzielnie - konieczna jest wizyta u ginekologa.
• Nie wszystkie gabinety ginekologiczne specjalizują się w zakładaniu spiral antykoncepcyjnych.
• Nieumiejętne założenie spirali grozi poważnymi komplikacjami (np. perforacją macicy);
• Możliwość wysunięcia się wkładki, co może obniżyć skuteczność antykoncepcyjną.
• Konieczność regularnego sprawdzania, czy spirala znajduje się we właściwej pozycji.