Zastrzyki antykoncepcyjne

Zastrzyk antykoncepcyjny to hormonalna metoda zapobiegania ciąży, która polega na wstrzyknięciu preparatu z substancją czynną do mięśnia pośladkowego wielkiego lub mięśnia naramiennego. Zastrzyki antykoncepcyjne należą do jednoskładnikowych metod antykoncepcji hormonalnej — zawierają jedynie syntetyczny progestagen (medroksyprogesteron). W polskich aptekach, na receptę, dostępne są zastrzyki o nazwie Depo-Provera, które zawierają 150 mg Medroxyprogesteroni acetas.

Zastrzyk antykoncepcyjny wykonuje lekarz ginekolog lub pielęgniarka. Stosuje się go raz na 3 miesiące. W tym czasie zapewnia niemal 100% ochronę przed ciążą.

Jakie są zalety zastrzyków antykoncepcyjnych?

Największą zaletą zastrzyków antykoncepcyjnych jest ich wysoka skuteczność antykoncepcyjna — wskaźnik Pearla dla tej metody wynosi mniej niż 1 (oznacza to, że zastrzyk działa skutecznie w ponad 99% przypadków).

Pozostałe zalety metody:

• przystępna cena zastrzyków antykoncepcyjnych
• zastrzyki mogą być stosowane przez kobiety, które z powodów zdrowotnych nie mogą stosować pigułek antykoncepcyjnych (są nadwrażliwe na estrogen, cierpią na choroby układu pokarmowego)
• palenie tytoniu nie jest przeciwwskazaniem do stosowania tej metody
• zastrzyki są dobrą metodą dla kobiet, które mają problem z pamiętaniem o przyjęciu tabletek
• zastrzyki zmniejszają obfitość krwawień miesiączkowych, co wpływa pozytywnie na poziom żelaza
• skuteczność zastrzyków nie zostaje zaburzona w przypadku problemów z przewodem pokarmowym
• stosowanie zastrzyków pozwala złagodzić objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego
• stosowanie zastrzyków obniża ryzyko nowotworów macicy
• nie ma dowodów aby zastrzyki podnosiły ryzyko wystąpienia raka jajnika i wątroby

Jakie są wady zastrzyków antykoncepcyjnych?

Do głównych minusów stosowania zastrzyków antykoncepcyjnych należą:

• możliwość wystąpienia działań niepożądanych — do najczęstszych nieprzyjemnych skutków ubocznych należą nieregularne miesiączki, bóle piersi i głowy
• brak możliwości przerwania działania zastrzyku w przypadku wystąpienia skutków ubocznych — działania niepożądane mogą występować nawet przez 2-3 miesiące
• brak możliwości szybkiego zajścia w ciążę — jeśli kobieta stosująca tę metodę zdecyduje się na dziecko, skuteczne zapłodnienie będzie możliwe dopiero po kilku miesiącach od iniekcji
• zwiększenie ryzyka wystąpienia osteoporozy
• przeciwwskazania do stosowania — tej metody nie mogą stosować m.in. kobiety z chorobą zakrzepowo-zatorową, które przebyły udar mózgu, raka piersi lub narządów rodnych, mają schorzenia naczyń krwionośnych lub cierpią na niewydolność wątroby
• ryzyko uszkodzenia płodu — występuje, jeżeli zastrzyk zostanie podany kobiecie, która jest w ciąży
• ryzyko przybrania na wadze — u niektórych kobiet zastrzyki powodują efekt uboczny w postaci wzrostu masy ciała

Skład zastrzyków antykoncepcyjnych

Każdy zastrzyk Depo Provera zawiera 1 ml zawiesiny, w której znajduje się 150 mg substancji czynnej — medroksyprogesteronu octanu. Do substancji pomocniczych leku należą: sodu chlorek, metylu parahydroksybenzoesan, propylu parahydroksybenzoesan, polisorbat 80, makrogol 3350, sodu wodorotlenek (do ustalenia ph), kwas solny (do ustalenia ph), woda do wstrzykiwań.

Jak działają zastrzyki antykoncepcyjne?

Zastrzyk antykoncepcyjny zawiera odpowiednik żeńskiego hormonu płciowego — progesteronu — o nazwie medroksyprogesteron. Blokuje on w każdym miesiącu wyrzut hormonu luteinizującego, co powstrzymuje owulację. Komórka jajowa nie zostaje uwolniona do jajowodu, nie będzie więc mogło dojść do zapłodnienia.

Drugim mechanizmem, który zachodzi w organizmie kobiety pod wpływem działania zastrzyku hormonalnego, jest zmiana gęstości śluzu w szyjce macicy. Staje się on bardziej gęsty, uniemożliwiając w ten sposób, przedostanie się plemników do jajowodu.

Ponadto zastrzyk hormonalny wpływa na zmiany endometrium. Błona śluzowa szyjki macicy nie zostanie pogrubiona. Komórka jajowa nie będzie miała w macicy środowiska, w którym mogłaby się zagnieździć.

Skuteczność zastrzyków antykoncepcyjnych

Zastrzyki antykoncepcyjne to jedna z najskuteczniejszych metod zapobiegania ciąży. Ich efektywność jest podobna do tej, jaką wykazują dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne i wynosi ok. 0,2 – 0,5 w skali Pearla. Należy przy tym zaznaczyć, że w odróżnieniu od tabletek antykoncepcyjnych, na działanie zastrzyków nie wpływają problemy żołądkowe, biegunki i wymioty bowiem substancja czynna wchłaniana jest do organizmu z pominięciem przewodu pokarmowego.

Nie należy zapominać, że skuteczność zastrzyków hormonalnych zależy od ich regularnego stosowania. Aby mieć pewność, że zastrzyki działają prawidłowo, powinno się je stosować dokładnie co 84 dni. Jeśli przerwa między kolejnymi iniekcjami będzie dłuższa niż 89 dni może to grozić osłabieniem ich działania, a w konsekwencji ryzykiem zajścia w ciążę.

Iniekcji zastrzyku hormonalnego musi dokonać lekarz lub pielęgniarka. Nie można wykonywać go samodzielnie w domu. Przed udaniem się na wizytę lekarską, lek Depo Provera można nabyć w aptece, po okazaniu recepty.

Substancję wstrzykuje się do mięśnia pośladkowego wielkiego lub do mięśnia naramiennego. Przed iniekcją specjalista powinien mocno wstrząsnąć fiolką z lekiem, aby uzyskać jednolitą zawiesinę. Zalecana dawka to 150 mg co 3 miesiące. Aby działanie antykoncepcyjne było skuteczne, iniekcje muszą być wykonywane regularnie.

Wykonanie zastrzyku antykoncepcyjnego po raz pierwszy

Przed wykonaniem pierwszego zastrzyku lekarz powinien upewnić się, czy pacjentka nie jest w ciąży, ponieważ działanie Depo Provera ma negatywny wpływ na płód. Z tego powodu początkową iniekcję zazwyczaj wykonuje się w ciągu pierwszych 5 dni od rozpoczęcia menstruacji. Jeżeli zastrzyk zostanie wykonany w ciągu pierwszej doby od wystąpienia krwawienia, działanie antykoncepcyjne jest natychmiastowe. Jeśli iniekcja będzie wykonana między 4 a 5 dniem, konieczne jest stosowanie dodatkowego mechanicznego zabezpieczenia w czasie współżycia (np. prezerwatyw) przez kolejne 8 dni.

Wykonanie zastrzyku antykoncepcyjnego u pacjentek, które stosowały antykoncepcję hormonalną

Kobiety, które stosowały wcześniej dwuskładnikową antykoncepcję hormonalną (np. tabletki antykoncepcyjne), powinny zgłosić się na zastrzyk w ciągu 7 dniu od przyjęcia ostatniej pigułki. Zmianę metody antykoncepcji hormonalnej (np. z tabletek na zastrzyki) powinno się przedyskutować z lekarzem.

Wykonanie zastrzyku antykoncepcyjnego po porodzie

Zastrzyk antykoncepcyjny może zostać wykonany u pacjentek po urodzeniu dziecka. Jeżeli kobieta nie karmi piersią, iniekcję można wykonać 5 dni po porodzie. Kobiety, które karmią piersią, pierwszy zastrzyk mogą stosować nie wcześniej niż 6 tygodni po porodzie. Należy pamiętać, że medroksyprogesteron przenika do mleka matki. Ponieważ brak jest wystarczających danych na temat działania tej substancji na dziecko, stosowanie zastrzyków u kobiet karmiących nie jest zalecane.

Wykonanie kolejnego zastrzyku antykoncepcyjnego

Skuteczność zastrzyków antykoncepcyjnych zależy od ich regularnego stosowania. Należy je wykonywać co 12 tygodni (84 dni). Przerwa nie może być dłuższa niż 89 dni, w takim wypadku bowiem istnieje ryzyko zajścia w ciążę. W przypadku opóźnienia iniekcji konieczne jest wykonanie badania ginekologicznego, aby wykluczyć ciążę. Przez pierwsze 2 tygodnie po iniekcji należy stosować dodatkowe zabezpieczenie w czasie stosunku (np. prezerwatywy).

Pominięcie zastrzyku antykoncepcyjnego

W przypadku pominięcia zastrzyku antykoncepcyjnego, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Jeżeli od ostatniej iniekcji minęło nie więcej niż 89 dni, pacjentka jest dalej chroniona. Jeżeli czas ten jest dłuższy, lekarz powinien wykonać badanie ginekologiczne, aby wykluczyć ciążę. Po iniekcji, przez następne 14 dni należy używać prezerwatyw lub innych mechanicznych metod antykoncepcyjnych.

Inne ważne informacje dotyczące stosowania zastrzyków hormonalnych

Zastrzyki antykoncepcyjne mogą wpływać na zmniejszenie masy kostnej, dlatego też kobietom, które je stosują, lekarz może zlecić badanie gęstości mineralnej kości. Podczas stosowania tej formy antykoncepcji może być konieczne stosowanie suplementacji wapnia oraz witaminy D.

Pacjentki, które w czasie stosowania zastrzyków będą odbywały jakiekolwiek wizyty u lekarza, powinny poinformować go o stosowanej formie antykoncepcji, gdyż może ona mieć wpływ na leczenie różnych schorzeń. Jeśli kobieta planuje wykonanie badań laboratoryjnych, powinna poinformować o tym, że przyjmuje zastrzyki hormonalne. Zastrzyki Depo Provera mogą wpływać na wyniki testów.

Do głównych przeciwwskazań w stosowaniu zastrzyków antykoncepcyjnych należą: ciąża lub podejrzenie ciąży, nadwrażliwość na medroksyprogesteron lub substancje pomocnicze zastrzyku. Należy pamiętać, że przed wykonaniem zastrzyku trzeba poinformować lekarza o stanie zdrowia, aby mógł on podjąć decyzję, czy iniekcja jest bezpieczna. Poniżej wymienione zostały pozostałe przeciwwskazania do stosowania leku oraz środki ostrożności, w przypadku których należy zasięgnąć porady lekarza.

Czy zastrzyki antykoncepcyjne można stosować równolegle z innymi lekami?

Kobiety, które zdecydują się na stosowanie zastrzyków antykoncepcyjnych, powinny poinformować lekarza o wszystkich stosowanych lekach i środkach ziołowych. Należy zwrócić szczególną uwagę, jeżeli pacjentka stosuje:

• leki przeciwdrgawkowe
• kortykosteroidy
• aminoglutetymid

Zastrzyki antykoncepcyjne mogą u niektórych pacjentek powodować wystąpienie skutków ubocznych. W czasie stosowania zastrzyków antykoncepcyjnych pacjentka powinna poinformować lekarza o wszystkich pojawiających się niepokojących symptomach. Jeśli w czasie w którym stosowano zastrzyki pojawiły się dolegliwości takie jak migreny, częściowa utrata wzroku, podwójne widzenie należy przeprowadzić badania okulistyczne i zaprzestać stosowania tej metody antykoncepcji. Jeśli u pacjentki dojdzie do choroby zakrzepowo-zatorowej, należy zmienić metodę antykoncepcji.