Wirus HPV

Wirus brodawczaka ludzkiego przenosi się najczęściej drogą płciową i występuje u ludzi powszechnie. Uważa się, że większość ludzi (50 - 75%) była zakażona w którymś momencie swojego życia. U znacznej większości osób nie wywołuje on żadnych objawów i po pewnym czasie sam ustępuje. Jest on bardziej powszechny u młodych ludzi, prawdopodobnie dlatego, że odporność na wirusa rozwija się wraz z wiekiem.

Niektóre typy wirusa HPV mogą powodować zmiany w komórkach szyjki macicy, prącia lub błony śluzowej jamy ustnej i gardła. Znane są jako typy wysokiego ryzyka HPV (wirusy onkogenne). Zmiany komórkowe, które powoduje onkogenny wirus HPV, nazywane są przez lekarzy dysplazją. Zmienione komórki mają zwiększone ryzyko przeistoczenia się w komórki rakowe.

Inne typy wirusów HPV mogą być przyczyną powstawania brodawek i kurzajek. Te szczepy wirusa nazywane są brodawczakami. Brodawki i kurzajki występują najczęściej na dłoniach, stopach i w okolicy narządów płciowych oraz odbytu, ale mogą pojawić się również na pozostałych częściach ciała. Typy wirusa, które są odpowiedzialne za powstawanie brodawek nie powodują zazwyczaj zmian komórkowych i nie niosą ze sobą ryzyka powstania raka. Z tego względu nazywane są typami niskiego ryzyka.

Liczba rodzajów wirusa HPV, różni się w zależności od źródeł - najprawdopodobniej wykryto już od 100 do 170 typów wirusa brodawczaka ludzkiego Naukowcy, dla rozróżnienia, oznaczyli je kolejnymi numerami. W zależności od typu wirusa, zakażenie nim może wywoływać różne objawy. Niektóre typy HPV, HPV 5, mogą wywoływać infekcje, które utrzymują się przez cały okres życia pacjenta, nie ujawniając u niego żadnych objawów klinicznych. Typy 1 i 2 wirusa mogą powodować u zakażonych osób występowanie brodawek pospolitych - najczęściej pojawiają się one na na palcach rąk, wokół paznokci, niekiedy pod płytką paznokciową. Typy HPV 6 i 11 mogą powodować brodawki narządów płciowych (kłykciny kończyste) oraz brodawczaka krtani . Za najbardziej niebezpieczne uznaje się typy 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68, 73 i 82, które mogą powodować nowotwory.

Typy niskiego ryzyka

Za typy wirusa HPV niskiego ryzyka, uznaje się te, które nie wywołują zmian nowotworowych. Zalicza się do nich HPV 2, 7, 22 który powoduje pospolite kurzajki na naskórku. HPV 1, 2, 4, 63 może przyczyniać się natomiast do powstawania brodawek podeszwowych (schorzenie to może być bolesne, kurzajki mogą powodować dyskomfort podczas chodzenia).

Za niegroźne uznaje się również typy wirusa HPV 6, 11, 42, 43, 44, które prowadzą do powstawania brodawek wokół narządów płciowych - tak zwanych kłykcin kończystych.

Typy wysokiego ryzyka (onkogenne)

Zarażenie wirusem HPV onkogennym, daje wysokie ryzyko wystąpienia nowotworu. Za typy wysokiego ryzyka raka narządów płciowych uznaje się HPV 16, 18, 31 oraz 45. Najczęstszym z nowotworów spowodowanych HPV, jest występujący u kobiet rak szyjki macicy. Typy wirusa 16 i 18 są odpowiedzialne za ok. 2/3 zachorowań na nowotwór szyjki macicy. Mogą one powodować niekontrolowany podziałów komórkowy nabłonka szyjki macicy, powodujący zmiany nowotworowe.

Inne typy wirusa, które mogą prowadzić, do nowotworów narządów płciowych, to 33, 35, 39, 51, 52, 56, 58, 59, 26, 53, 66, 68, 73, 82. Typy wirusa HPV 16 może prowadzić także do nowotworu jamy ustnej i gardła.

Wirus HPV występuje wśród ludzi powszechnie. Szacuje się, że od 50% do 75% populacji, przynajmniej raz w życiu przechodziła zakażenie wirusem. Typy wirusa HPV, które wpływają na skórę(powodują kurzajki i brodawki stóp), mogą być przekazywane poprzez kontakt skórny przez dotknięcie zainfekowanej osoby. Szczepy odpowiedzialne za infekcję ust i gardła mogą być przekazywane przez całowanie.

Ponad 40 typów wirusa HPV przenoszony jest poprzez kontakt seksualny i infekuje odbyt i genitalia. Wirus rozprzestrzeniany jest drogą płciową poprzez intymny dotyk skóry podczas aktywności seksualnej. Nie można nim się zarazić przez przedmioty - np. siadanie na desce klozetowej, na której siedziała zarażona osoba. Do zakażenia wirusem atakującym narządy płciowe może dojść natomiast podczas porodu - matka może przekazać HPV dziecku.

Wirus narządów płciowych może znajdować się w organizmie przez wiele lat bez świadomości nosiciela (wirus jest w tedy w fazie latencji). Wirus może ustąpić samoistnie, zwalczony przez układ immunologiczny. W przypadku osłabienia układu odpornościowego wirus może spowodować przewlekłe zakażenie i ujawnić się dopiero po długim czasie wywołując chorobę.

Nie jest więc niczym niezwykłym niespodziewana informacja o zakażeniu wirusem, nawet jeśli ma się stałego partnera. Wiele osób w takiej sytuacji podejrzewa partnera o niewierność, ale posiadanie wirusa wcale o tym nie świadczy, gdyż niemożliwe jest określenie od jak dawna HPV znajduje się w organizmie i przez ile czasu był uśpiony. Mogły to być tygodnie, miesiące, a nawet i lata.

Czynniki ryzyka rozwoju choroby u zakażonych wirusem HPV

Do zakażenia wirusem oraz rozwoju choroby u osób zakażonych HPV, częściej dochodzi w przypadku:

• wczesnego wieku inicjacji seksualnej
• wielu partnerów seksualnych
• palenia papierosów
• słabej odporności
• współżycie z osobą, która miała wielu partnerów/partnerek.

W zależności od typu wirusa, zakażenie może powodować występowanie brodawek na skórze oraz wokół narządów płciowych lub nowotwory. W niektórych przypadkach zakażenie przebiega całkowicie bezobjawowo.

Brodawki

Brodawki są spowodowane infekcją skóry wywołaną przez HPV. Są to nienowotworowe narośle na skórze, spowodowane szybkim wzrostem komórek na zewnętrznej warstwie skóry. Brodawki skóry najczęściej występują u dzieci i zazwyczaj pojawiają się i ustępują spontanicznie w ciągu tygodni lub miesięcy. Szacuje się ponadto, że 10% dorosłych cierpi z powodu nawracających brodawek.

Brodawki zwykłe

Brodawki zwykłe (verrucae vulgares), są to narośla na skórze, niewielkie (5–10 mm) grudki o, nierównej hiperkeratotycznej (kalafiorowatej) powierzchni. Ich kolor nie różni się od koloru skóry. Zazwyczaj odstają od skóry. Występują na palcach rąk, skórze okalającej płytkę paznokci, rzadziej pod płytką paznokciową. Zdarza się, że pojawiają się na innych obszarach skóry, np. łokciach lub kolanach.

Brodawki stóp

Brodawki stóp (verrucae plantares) pojawiają się na podeszwach stóp. Mogą osiągać większe rozmiary niż brodawki zwykłe - 1-2 cm. Również mają kolor skóry oraz szorstką powierzchnię. Wyróżnia się dwa typy brodawek stóp:

• Brodawki myrmecia są one głębokie i często bolesne, utrudniają chodzenie. Wywołuje je wirus typu 1.
Brodawki powierzchownie - nie są tak bolesne jak myrmecia. Często zlewają się w większe skupiska, dlatego nazywa się je brodawkami mozaikowymi. Wywołuje je typ 2 wirusa HPV.

Brodawki płaskie

Brodawki płaskie nazywane są także brodawkami młodocianych (verrucae juveniles), ponieważ najczęściej występują u dzieci i młodzieży. Pojawiają się na głównie na ramionach, twarzy lub czole. Mogą pojawiać się w miejscu zadrapań. Są zazwyczaj lekko uwypuklone, nieodstające, wielkości kilku milimetrów. Mają gładką powierzchnię. Wywołują je wirusy HPV typu 3, 10, 27 i 28.

Brodawki przejściowe

Brodawki przejściowe, podobnie jak pospolite, są odstając i mają hiperkeratotyczną powierzchnię. Podobnie jak płaskie brodawki mogą wywoływać objawy stanu zapalnego. Pojawiają się przede wszystkim u osób z obniżoną odpornością, po zakażeniu wirusem HPV typu 10, 27 lub 28.

Brodawki narządów płciowych

Brodawki narządów płciowych, czyli kłykciny kończyste (verrucae genitales) mogą pojawiać się u kobiet na wargach sromowych, wewnątrz pochwy, na szyjce macicy, cewce moczowej oraz wokół odbytu. U mężczyzn występują na trzonie penisa, żołędziu, wokół odbytu, pomiędzy odbytem a moszną, na mosznie, wewnątrz cewki moczowej oraz pod napletkiem. Brodawki mają kolor skóry i mogą przybierać kalafiorowate formy. Występują pojedynczo lub w skupiskach.

Epidermodysplasia verruciformis

Epidermodysplasia verruciformis to inaczej uogólnione zakażenie skóry, występujące bardzo rzadko u osób z osłabionym układem odpornościowym. Na skórze pojawiają się płaskie brodawki, które rozsiane są na całym ciele oraz czarne lub brunatne plamy. Wirus powoduje także nadmierną produkcję keratyny, która przyczynia się do powstawania rogów skórnych. Zakażenie uznawane jest za stan przedrakowy. Epidermodysplasia verruciformis spowodowany jest przez wirusy typu 5, 8 i 14.

Brodawczak krtani

Brodawczak krtani charakteryzuje się występowanie brodawek w drogach oddechowych. Powodują chrypkę, duszność i krwioplucie, a u dzieci trudności w połykaniu głośny oddech, charczenie, przewlekły kaszel. W skrajnych przypadkach brodawki mogą doprowadzić do niewydolności oddechowej. Brodawki mają tendencję do nawracania. Wywołane są wirusem HPV typu 6 i 11. W rzadkich przypadkach mogą przerodzić się w nowotwór.

Nowotwory

Około 12 typów wirusa HPV zaliczane są do grupy onkogennej, wysokiego ryzyka. Przetrwałe zakażenie, którymś z tych wirusów może prowadzić do nowotworów jamy ustnej i gardła, krtani, sromu, pochwy, szyjki macicy, penisa, i odbytu. Wirusy te przenoszone są droga płciową do uwarstwionej tkanki nabłonkowej. Szacuje się, że ok. 5,2% zachorowań na raka na świecie, spowodowanych jest zakażeniem wirusem HPV. Oznacza to, że wirus HPV we współczesnym świecie, jest jedną z głównych zakaźnych przyczyn nowotworów.

Rak szyjki macicy

Nowotwór szyjki macicy prawie zawsze spowodowany jest zakażeniem HPV, najczęściej typu 16 (ok 41 -54% zachorowań) oraz typu 18. Większość infekcji HPV szyjki macicy jest szybko usuwana przez układ odpornościowy i nie powoduje nowotworu. Bardzo często rak nie wywołuje żadnych objawów i rozwija się od 3 do 10 lat. U pacjentek mogą pojawić się niespecyficzne objawy, takie jak:

• krwiste upławy o nieprzyjemnym zapachu
• krwawienie po stosunku
• krwawienie śródcykliczne
• bóle podbrzusza
• bóle okolicy krzyżowo-lędźwiowej

Rak szyjki macicy daje najlepsze rokowania na wyleczenie, jeśli zostanie rozpoznany we wczesnym stadium. Ponieważ objawy zazwyczaj pojawiają się bardzo późno, najlepszym sposobem na wykrycie raka jest robienie systematycznych badań cytologicznych.

Nowotwory głowy i szyi

Typy rakotwórczych HPV wysokiego ryzyka mogą prowadzić do powstania nowotworów w obrębie głowy i szyi (jamy ustnej, języka, gardła, krtani, ślinianek, jamy nosowej, zatok przynosowych, ucha, tarczycy oraz węzłów chłonnych). Onkogenne typy HPV przenoszone drogą płciową (16 i 18), są przyczyną około 25% nowotworów jamy ustnej i górnej części gardła. Ryzyko nowotworów jest wyższe u osób uprawiających seks oralny.

Objawy kliniczne nowotworów głowy i szyi różnią się w zależności od lokalizacji. Często pierwszym sygnałem jest powiększenie i ból węzłów chłonnych. Dodatkowo mogą pojawić się ból, owrzodzenie, naciek nowotworowy, a ponadto zaburzenia oddychania, połykania, i mowy.

Inne nowotwory

Wirus HPV może powodować nowotwory narządów płciowych (sromu, pochwy, penisa) oraz odbytu. Wirusy przenoszone są drogą płciową. Uważa się, że ryzyko zachorowania na raka odbytu jest 17 do 31 razy wyższe wśród mężczyzn homoseksualnych i biseksualnych niż wśród heteroseksualnych mężczyzn. Wśród tej grupy wskazane może być robienie badań cytologicznych odbytu.

Według niektórych badań wirus HPV może także przyczyniać się do rozwoju nowotworu płuc.

W przeciwdziałaniu rozwojowi chorób spowodowanych zakażeniem HPV, niezwykle ważna jest profilaktyka. Przede wszystkim powinna ona dotyczyć wszystkich dziewcząt i kobiet, które narażone są na zachorowanie na raka szyjki macicy.

Szczepionki przeciw HPV

Dostępne są trzy rodzaje szczepionek chroniące przed infekcją niektórymi rodzajami HPV: Silgard (Gardasil), który chroni przed zakażeniem najpopularniejszymi typami wirusa HPV wywołującym kłykciny kończyste (HPV 6 i 11) oraz raka szyjki macicy (HPV 16 i 18). Chroni również mężczyzn przed rakiem odbytu oraz brodawkami narządów płciowych. Szczepionka Gardasil 9 chroni przed zarażeniem chorobami wywołanymi przez 9 typów wirusa: 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58. Szczepionka Ceravix chroni natomiast przed zakażeniem wirusem typu 16 i 18.

Skuteczność szczepionek przeciwko rakowi szyjki macicy jest wyższa, jeśli zostaną one podane młodym dziewczętom. Powinno się je podać przed inicjacją seksualną, kiedy pacjentki nie miały jeszcze styczności z wirusem HPV. Rekomenduje się wykonanie szczepienia przed 15 rokiem życia.

Cytologia

Wszystkim kobietom, również tym, które były szczepione na HPV, zaleca się robienie regularnych badań cytologicznych (raz w roku). Cytologia pozwala na wykrycie raka szyjki macicy w początkowym stadium. Badanie jest bezbolesne i przeprowadza je lekarz ginekolog. Polega ono na pobraniu komórek z szyjki macicy, które następnie są badane pod mikroskopem. Badanie cytologiczne pozwala rozpoznać nawet niewielkie zmiany w komórkach szyjki macicy i szybko wykryć nowotwór, co daje duże szanse na wyleczenie.

Higiena

Do profilaktyki zakażenia brodawkami zwykłymi należy przede wszystkim unikanie dotykowego kontaktu z chorymi, poprzez np. podanie ręki. Aby uniknąć zakażenia brodawkami stóp należy pamiętać o noszeniu odpowiedniego obuwia w miejscach publicznych (np. na basenie, w saunie).

Aby uniknąć zarażenia brodawkami narządów płciowych, zaleca się stosowanie prezerwatyw. Należy pamiętać, że ryzyko zarażenia wirusem jest znacznie większe u osób, które często zmieniają partnerów seksualnych. Zaleca się rezygnację z przypadkowych kontaktów seksualnych. Jeśli partner ma brodawki płciowe, powinno się zachować wstrzemięźliwość do czasu całkowitego wyleczenia.