Cukrzyca

Wyróżnia się następujące rodzaje cukrzycy:

• cukrzycę typu 1;
• cukrzycę typu 2;
• cukrzycę ciężarnych;
• cukrzycę wtórną.

Podział na cukrzycę typu 1 i cukrzycę typu 2 to podział główny – dwa pozostałe rodzaje cukrzycy to najczęściej tylko problemy przejściowe.

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1, zwana również insulinozależną, wynika zaburzeń wydzielania insuliny (hormonu produkowanego przez trzustkę). Dochodzi to tego na skutek uszkodzenia komórek beta. Cukrzyca typu 1 pojawia się najczęściej u dzieci oraz osób młodych, a jej leczenie wymaga stałego podawania insuliny (co oznacza, że chory musi przyjmować ją przez całe swoje życie).

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2, zwana również insulinoniezależną, to najczęściej występująca postać cukrzycy. U chorych cierpiących na tą dolegliwość zaburzone jest zarówno wydzielanie, jak i działanie insuliny. Cierpią oni również na tzw. insulinooporność, co oznacza, że wpływ insuliny na organizm chorego jest znacznie ograniczony.

Cukrzyca typu 2 może być uwarunkowana genetycznie, choć najczęściej odpowiedzialne za jej wystąpienie są czynniki środowiskowe, w tym otyłość, niezdrowa dieta oraz mała aktywność fizyczna.

Cukrzyca ciężarnych

Cukrzyca ciężarnych to zaburzenie o charakterze przejściowym. Występuje u kobiet spodziewających się dziecka, które przed ciążą nie miały problemów z hiperglikemią, i najczęściej ustępuje po zakończeniu ciąży. Warto jednak zauważyć, że cukrzyca ciężarnych zwiększa ryzyko:

• przedwczesnego porodu;
• stanu przedrzucawkowego;
• konieczności przeprowadzenia cięcia cesarskiego;
• makrosomii płodu;
• kwasicy u płodu;
• obumarcia wewnątrzmacicznego;
• wad wrodzonych dziecka, w tym m.in. kardiomiopatii.

Pacjentki z cukrzycą ciężarnych powinny być więc pod stałą opieką lekarską.

Cukrzyca wtórna

Cukrzyca wtórna to cukrzyca o znanej przyczynie, spowodowana np. przyjmowanymi przez pacjenta lekami (np. sterydoterapią) czy wynikająca z innych chorób, np. chorób trzustki, endokrynopatii czy chorób wątroby.

Najważniejsze objawy cukrzycy zostały przedstawione w poniżej tabeli.

Osoby obserwujące u siebie objawy cukrzycy, szczególnie jeśli są szczególnie narażone na jej występowanie, np. gdy ich rodzice są cukrzykami, powinny jak najszybciej udać się do lekarza w celu przeprowadzenia odpowiednich badań.

Diagnoza

Podstawowym elementem procesu rozpoznawania cukrzycy jest badanie stężenia glukozy we krwi. Prawidłowy poziom cukru na czczo wynosi 60–99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l), a w drugiej godzinie testu doustnego obciążenia glukozą – poniżej 140 mg/dl (7,8 mmol/l). Wartości niższe niż 60–99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l) uznaje się za hipoglikemię, a wyższe – hiperglikemię.

Jeśli poziom cukru na czczo u danego pacjenta wynosi 100–125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l), mówi się o stanie przedcukrzycowym, jeśli w drugiej godzinie testu doustnego obciążenia glukozą wynosi on 140–199 mg/dl (7,8-11 mmol/l) – o nieprawidłowej tolerancji glukozy.

Cukrzycę rozpoznaje się, gdy u pacjenta:

• stężenie glukozy zmierzone o dowolnej porze doby przekracza 200 mg/dl;
• występują objawy hiperglikemii (np. polidypsja i poliuria);
• poziom glukozy na czczo (badany dwukrotnie) przekracza 126 mg/dl (7,0 mmol/l);
• w drugiej godzinie testu doustnego obciążenia glukozą poziom glukozy przekracza 200 mg/dl (11,1 mmol/l).

Poza oznaczaniem poziomu cukru we krwi oraz wykonaniem testu doustnego obciążenia glukozą w ramach diagnostyki cukrzycy przeprowadza się również:

• test na wykrycie obecności glukozy w moczu;
• oznaczenie stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c);
• badanie moczu i osocza krwi pod kątem obecności ciał ketonowych;
• badanie krwi w celu wykrycia obecności przeciwciał przeciwjądrowych.

Sprawdza się również reakcję pacjenta na podanie insuliny.

Leczenie choroby zależy od tego, na jaki jej typ cukrzycy cierpi dany pacjent.

Leczenie cukrzycy typu 1

W przypadku cukrzycy typu 1 oraz cukrzycy ciążowej stosuje się insulinoterapię, w ramach której chory przyjmuje, poprzez wstrzykiwanie, insulinę.

Leczenie cukrzycy typu 2

W przypadku cukrzycy typu 2 niezbędne jest bardziej kompleksowe podejście do leczenia. Wymaga ono bowiem nie tylko przyjmowania odpowiednio dobranych leków (np. leków hipoglikemizujących, w tym pochodnych sulfonylomocznika, leków inkretynowych, leków antyhiperglikemicznych, w tym pochodnych biguanidu, czy leków hamujących α-glukozydazę), lecz również wprowadzenia zmian do stylu życia chorego. Powinien on dbać o swoją dietę, tj. jadać zbilansowane posiłki bogate w błonnik oraz substancje odżywcze, przy jednoczesnym ograniczeniu lub wyeliminowaniu produktów o wysokiej zawartości oczyszczonego cukru, a także regularnie podejmować różnego rodzaju aktywność fizyczną.

Leczenie cukrzycy wtórnej

W przypadku cukrzycy wtórnej spowodowanej przyjmowaniem leków chory musi skonsultować się z lekarzem, który po przeanalizowaniu korzyści płynących z ich przyjmowania oraz wywoływanych przez nie zagrożeń podejmie decyzję dotyczącą dalszych działań terapeutycznych.

Profilaktyka

Ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 zależy od predyspozycji genetycznych. Co więcej, za upośledzenie funkcji komórek beta trzustki odpowiadają specyficzne reakcje autoimmunologiczne, których geneza może być różnorakiej natury. Oznacza to, że działania, które można podejmować w ramach zapobiegania zachorowaniu na cukrzycę typu 1, są bardzo ograniczone.

W przypadku cukrzycy typu 2 sytuacja wygląda już zgoła inaczej. Ryzyko jej wystąpienia, nawet u osób, które mają do tego predyspozycje genetyczne, może być znacząco ograniczone. Profilaktyka przeciwcukrzycowa, w jej przypadku, obejmuje m.in.:

• utrzymywanie normalnej (zdrowej) masy ciała;
• regularne podejmowanie aktywności fizycznej;
• spożywanie niezbyt dużej ilości tłuszczów oraz cukru;
• spożywanie odpowiednio dużej ilości błonnika.

Powikłania cukrzycy mogą mieć przebieg tak ostry, jak i przewlekły. Do najważniejszych z nich należą:

• kwasica ketonowa (objawiająca się odwodnieniem, głębokim i szybkim oddechem, nieprzyjemnym zapachem z ust, sennością oraz bólami brzucha);
• nieketonowy stan hiperosmolarny (występuje rzadko, najczęściej u osób starszych chorujących na cukrzycę typu 2; prowadzi do skrajnego odwodnienia i zaburzeń równowagi elektrolitowej, w efekcie czego również do zaburzeń świadomości, a w skrajnych przypadkach nawet do śpiączki);
• mikroangiopatia powodująca uszkodzenia m.in.: oczu (a dokładniej retinopatię cukrzycową, zaćmę oraz uszkodzenia naczyniówki); nerek (prowadzące do ich niewydolności); włókien nerwowych (co powoduje neuropatie, w tym polineuropatię cukrzycową upośledzającą funkcje różnych organów);
• makroangiopatia (zwiększająca ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego);
• zmiany i infekcje skórne.

Diabetycy są szczególnie narażeni na wystąpienie choroby niedokrwiennej serca, zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, zaburzeń ukrwienia (np. stopy, co ma miejsce w tzw. zespole stopy cukrzycowej, często prowadzącym do amputacji), spadku odporności oraz problemów z gojeniem się ran.

Warto również zauważyć, że chorzy leczący się insuliną oraz środkami zwiększającymi jej wydzielanie są również narażeni na hipoglikemię, czyli nadmierny spadek poziomu cukru we krwi. Do jej objawów należą:

• dreszcze;
• nadmierne pobudzenie;
• nadmierne pocenie się;
• niepokój.

W skrajnych przypadkach hipoglikemia może doprowadzić do utraty przytomności, drgawek, a nawet śpiączki. Stąd właśnie cukrzycy, rozpoznając wczesne objawy hipoglikemii, powinni szybko wypić roztwór zawierający glukozę lub przyjąć domięśniowo glukagon.

Liczba diabetyków na świecie

Cukrzyca (zaliczana do grona współczesnych chorób cywilizacyjnych) jest jedną z najpowszechniejszych dolegliwości na świecie. Liczba zachorowań rośnie z roku na rok. Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 1980 r. ilość chorych na cukrzycę wynosiła 108 milionów; do 2014 liczba ta wzrosła niemal czterokrotnie (do 422 milionów).

Oszacowano także, że w 2015 roku w wyniku powikłań cukrzycy zmarło około 1.6 miliona pacjentów. Niemal połowa zmarłych pacjentów nie przekroczyła 70. roku życia. Światowa Organizacja Zdrowia prognozuje, że w 2030 roku cukrzyca będzie siódmą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie.

Liczba osób chorujących na cukrzycę w Polsce

Dane statystyczne zebrane przez Światową Organizację Zdrowia w 2000 roku wskazywały na to, że liczba chorych na cukrzycę w Polsce wynosi około 1,13 milionów. Jednocześnie WHO prognozowało, że ilość przypadków zachorowań wzrośnie aż o 40% do 2030 roku. W 2014 roku (według danych zawartych w Atlasie International Diabetes Federation) na cukrzycę chorowało 2,05 milionów Polaków w wieku 20 – 79 lat (czyli 7,8% społeczeństwa).

Niestety powyższe dane nie są dokładne - jakość statystyki medycznej w Polsce jest wciąż na bardzo niskim poziomie. Nie mamy zaawansowanego rejestru pacjentów cierpiących na cukrzycę, dzięki któremu możliwe byłoby dokładne monitorowanie liczby chorych czy przebiegu choroby.

W 2016 roku Koalicja na Rzecz walki z cukrzycą wydała publikację pt. "Cukrzyca w Polsce- pierwsze kompletne i wiarygodne opracowanie". Praca ta, w dokładniejszy zdaniem badaczy sposób, określa liczbę osób chorujących na cukrzycę w 2013 roku.

Analizę statystyczną przygotowano na podstawie bazy danych NFZ - pod uwagę brano osoby, które:

• kupiły kiedykolwiek lek z grupy A10;
• kupiły kiedykolwiek test cukrzycowy z grupy V (wg ATC);
• kiedykolwiek z korzystały z usługi NFZ, która (zdaniem lekarza) była w jakikolwiek sposób powiązana z cukrzycą (w zakresie kodów E10-E14, wg ICD-10).

Na podstawie powyżej opisanych metod oszacowano, że w 2013 roku na cukrzycę chorowało 2,17 mln Polaków (5,6% społeczeństwa), w tym:

• 0,96 mln mężczyzn (5,1% wszystkich przedstawicieli płci męskiej);
• 1,22 mln kobiet (6,1% wszystkich przedstawicieli płci żeńskiej).

Największą ilość przypadków cukrzycy zanotowano w województwie śląskim (6,5%), łódzkim (6,4%), opolskim (6,2%) i dolnośląskim (6,0%); najmniejszą w podkarpackim (4,6%) i podlaskim (4,8%).

W analizie uwzględniono dodatkowo dane pochodzące z badania NATPOL w celu oszacowania liczby osób nieświadomych bycia chorym na cukrzycę. Test ten polegał na losowym badaniu krwi dorosłych Polaków.

Do powyższych wyników doliczono zatem wartość 26%, która obejmuje osoby chorujące na cukrzycę, ale nie będące tego świadome. Łączna ilość diabetyków (świadomych i nieświadomych) wynosiła zatem 2,73 miliona.