Hormonalna Terapia Zastępcza przy zmianie płci

Hormony płciowe (testosteron, estrogeny i progesteron) odpowiadają m.in. za pojawianie się cech typowych dla danej seksualności. Wymienione substancje (w różnych proporcjach) występują zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej ma doprowadzić do uzyskania wzorca hormonalnego odpowiadającego tej płci, do której zmierza dany pacjent czy pacjentka. Innymi słowy, stosowanie hormonów pozwala osobom transseksualnym rozwinąć pewne fizyczne cechy płci przeciwnej oraz wyeliminować niektóre cechy płci wrodzonej.

Transseksualnym mężczyznom, którzy utożsamiają się z płcią przeciwną, zalecane jest przede wszystkim stosowanie estrogenów. Innymi stosowanymi związkami są:

• pochodne progesteronu
• preparaty antyandrogenowe
• analogi gonadoliberyny

Wymienione preparaty dostępne są w postaciach doustnych, domięśniowych, transdermalnych i podskórnych.

Główne działania HTZ

• powiększenie piersi
• zmniejszenie rozmiaru jąder i penisa
• zmiana rozkładu tkanki tłuszczowej na wzorzec kobiecy (tłuszcz zaczyna się gromadzić m.in. w okolicy ud, pośladków, bioder i ramion)
• zmniejszenie gęstości oraz rozjaśnienie włosów zlokalizowanych na ciele
• spadek intensywności wydzielania potu

Przeciwwskazania do HTZ po zmianie płci

Bezwzględnymi przeciwwskazań do stosowania HTZ znajdują się nowotwory zależne od estrogenów (np. rak piersi), gruczolak przysadki produkujący prolaktynę oraz zwiększone ryzyko zaburzeń zakrzepowo-zatorowych.

Do przeciwwskazań względnych (czyli takich, gdzie HTZ może być stosowane, jeżeli potencjalne korzyści przewyższają ryzyko) zalicza się m.in.:

• choroby wątroby, nerek, serca
• występowanie w rodzinie nowotworu piersi lub przypadków zakrzepicy
• zwiększone ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych
• kamicę pęcherzyka żółciowego

Na co HTZ nie ma wpływu?

Przy pomocy hormonów niemożliwe jest dokonanie zmian w zakresie tych narządów, które zakończyły już swój rozwój. Dotyczy to m.in. kośćca, czyli kształtu żuchwy oraz typowego dla płci męskiej rozmiaru klatki piersiowej, stóp i rąk. Podobna sytuacja dotyczy głosu - na jego barwę, powstającą pod wpływem tzw. mutacji, HTZ nie ma wpływu. Problematyczne może być również owłosienie zlokalizowane na twarzy, ponieważ środki hormonalne wpływają na nie w znacznie mniejszym stopniu niż na włosy rosnące w innych okolicach. Celem trwałego usunięcia włosów polecane są raczej procedury estetyczne, np. zabiegi laserowe.

Działania niepożądane

W trakcie terapii hormonalnej zwiększone może zostać ryzyko incydentów zakrzepowych (np. zatorów płucnych czy zakrzepicy żył głębokich). W obrębie skóry dochodzi do zmniejszenia jej grubości, czego efektem może być większa widoczność tzw. pajączków naczyniowych. Inna zmiana dotyczy rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, z czym związana bywa tendencja do pojawiania się rozstępów.

Przypuszcza się również, że stosowanie estrogenów (szczególnie w monoterapii, bez dołączenia progestagenów) może zwiększać ryzyko rozwoju raka piersi. Nasilać mogą one również ryzyko kamicy żółciowej, a poza tym sprzyjać zaburzeniom funkcjonowania wątroby. Innym możliwym efektem przyjmowania HTZ jest insulinooporność. Zmiany obejmować mogą też układ nerwowy: na skutek terapii hormonalnej wystąpić mogą zaburzenia nastroju (z depresją włącznie) oraz migreny. Przyjmowanie analogów gonadoliberyn związane może być z pojawianiem się nagłych uderzeń gorąca, przypominających te doświadczane przez kobiety w okresie menopauzalnym.

Wymienione działania mogą się pojawić, ale nie muszą. Preparaty hormonalne, jak każde inne leki, mają swoiste działania niepożądane, aczkolwiek przy prawidłowym dawkowaniu ryzyko ich wystąpienia maleje. W razie zaistnienia takiej potrzeby, terapia hormonalna może oczywiście zostać przerwana.

Największe znaczenie odgrywają preparaty zawierające testosteron. Dostępne są one w formach:

• domięśniowych
• podskórnych
• dopoliczkowych
• transdermalnych (plastry)
• doustnych

Czasami stosowane są również analogi gonadoliberyn oraz pochodne progesteronu.

Główne działania HTZ

• rozwój owłosienia na ciele i twarzy (androgeny mogą być również przyczyną pojawienia się łysienia typu męskiego)
• zwiększenie wymiaru łechtaczki
• zmniejszenie (czasami zanik) piersi
• pogłębienie barwy głosu
• rozrost mięśni
• zatrzymanie owulacji i miesiączki
• wzrost libido
• zmiana rozkładu tkanki tłuszczowej

Przeciwwskazania do HTZ po zmianie płci

Przeciwwskazaniem bezwzględnym do terapii hormonalnej jest ciąża. Wśród przeciwwskazań względnych wymienia się:

• niewydolność serca, wątroby i nerek
• nadciśnienie
• nadmierną ilość czerwonych krwinek (policytemia)
• chorobę wieńcową
• chorowanie w przeszłości na raka macicy lub piersi
• padaczkę (postać związaną z androgenami)

Na co HTZ nie ma wpływu?

Kobiety mają zazwyczaj szerszą od mężczyzn miednicę oraz drobniejszą budowę ciała (m.in. ręce i stopy). Po zakończeniu okresu dojrzewania, nie ma już możliwości, aby to zmienić.

Działania niepożądane

Przyjmowanie androgenów może wiązać się ze zmianami zachowania – m.in. zwiększonym poziomem drażliwości i agresji. Pojawić się też mogą migreny. Środki te powodują stymulację gruczołów łojowych, czego efektem bywa pojawianie się trądziku, a czasami również zwiększone wydzielanie potu.

W trakcie terapii upośledzeniu może ulec czynność wątroby, dodatkowo androgeny mają zdolność zwiększania stężenia triglicerydów oraz zmniejszania poziomu tzw. dobrego cholesterolu (frakcja HDL) przy jednoczesnym podwyższaniu cholesterolu we frakcji LDL. Pojawienie się w trakcie terapii nadmiernego apetytu sprzyjać może otyłości, innym zjawiskiem związanym ze stosowaniem związków testosteronu jest ryzyko insulinooporności. Na skutek wymienionych wyżej zjawisk, jak i działania samych androgenów nasilone bywa ryzyko schorzeń serca.

Osoby zmieniające płeć - jeżeli chcą utrzymać efekt stosowanych środków – terapię hormonalną muszą stosować do końca życia. Jeżeli podjęta zostanie decyzja o zabiegowym usunięciu jąder lub jajników, istnieje możliwość zmniejszenia dawek leków lub odstawienia niektórych z nich.