Statyny

Podstawowe działanie statyn polega na kontroli ilości cholesterolu wytwarzanego przez wątrobę. Dzieje się to poprzez blokowanie znajdującego się w wątrobie enzymu odpowiedzialnego za wytwarzanie cholesterolu. Nawet 75% cholesterolu w organizmie produkowane jest przez ciało, a reszta czerpana jest z tłuszczów zawartych w pokarmach. Jeżeli za dużo tłuszczów zostanie spożyte, produkowany w naszym organizmie cholesterol zaczyna stanowić nadwyżkę. W rezultacie nadmierna ilość cholesterolu zostaje rozprowadzana w krwioobiegu. Cholesterol wychodzący z wątroby ma nazwę LDL lub lipoproteina o niskiej gęstości i potocznie jest nazywany "złym cholesterolem".

Statyny blokują enzym o skróconej nazwie reduktaza HMG-CoA (jego pełna nazwa to reduktaza hydroksymetyloglutarylo-koenzymu A). Statyny określane są też często jako inhibitory ("spowalniacze") HMG-CoA. Enzym ten odgrywa istotną rolę w produkcji cholesterolu i jeżeli jego działanie jest utrudnione, produkcja LDL ulega spowolnieniu. Oznacza to, że mniej złego cholesterolu uwalnianego jest do krwioobiegu. W konsekwencji prowadzi to do wzrostu HDL - "dobrego cholesterolu", ponieważ wraz z krwioobiegiem powraca on do wątroby, co również redukuje poziom LDL.

Oprócz redukcji poziomu LDL we krwi statyny zapobiegają również powstawaniu tzw. blaszki miażdżycowej, a przez to zmniejszają ryzyko zawału serca. Ponadto statyny:

• Normalizują funkcje śródbłonka – wyściółki naczyń krwionośnych, odpowiedzialnej za produkcję rozszerzającego naczynia tlenku azotu.
• Działają antyoksydacyjnie – zmniejszają stres oksydacyjny poprzez równoważenie szkodliwego działania procesów utleniających, które zachodzą w organizmie.
• Zmniejszają proliferację komórek mięśni gładkich naczyń – dzięki temu nie dochodzi do ponownego zwężenia tętnic po wykonaniu zabiegu angioplastyki (poszerzenia naczyń krwionośnych).
• Działają przeciwzakrzepowo – przeciwdziałają tworzeniu się skrzepów w naczyniach krwionośnych.
• Działają przeciwzapalnie – zmniejszają stany zapalne tętnic, które skutkują powstawaniem zakrzepów oraz rozwojem miażdżycy.
• Korzystnie wpływają na układ odpornościowy – regulują wydzielanie niektórych komórek układu immunologicznego.

Statyny zaczynają działać w organizmie już po dwóch tygodniach od przyjęcia pierwszej dawki. Pełne efekty działania widoczne są po sześciu tygodniach kuracji. Pomimo poprawy stanu zdrowia, kuracji statynami nie należy przerywać, bowiem odstawienie leków powoduje powrót wysokiego poziomu LDL we krwi. Preparaty te zazwyczaj stosuje się do końca życia.

Jak odkryto działanie statyn?

W latach 70 japońscy naukowcy badali właściwości ponad 6000 różnych mikroorganizmów, przede wszystkim grzybów pleśniowych. Badania wykazały, że wydzielana przez jeden z grzybów mewastatyna pozwala na obniżenie cholesterolu LDL w surowicy krwi zwierząt i ludzi. Dalsze studia nad tą substancją wykazały jednak, że może mieć ona działanie toksyczne. W następnych latach poddano badaniom kolejne grzyby, z których udało się uzyskać dwie nowe statyny mewinolinę i monakolinę K. Okazało się, że odkryte substancje są tak naprawdę jednym związkiem, któremu nadano nazwę lowastatyna. Była to pierwsza statyna wprowadzona na rynek w 1987 roku, pod nazwą handlową Mevacor. Od tego czasu kolejni naukowcy prowadzili intensywne badania nad statynami, odkrywając coraz to nowe związki. Obecnie zarejestrowanych jest 8 różnych statyn, które są substancjami czynnymi wielu leków stosowanych w przeciwdziałaniu hiperlipidemii.

Statyny mogą zostać przepisane w przypadku, gdy u pacjenta istnieje wysokie ryzyko wystąpienia dolegliwości układu sercowo-naczyniowego, nawet, jeżeli poza tym jego ogólny stan zdrowia jest dobry. Stosowanie statyn może być również zalecane kiedy poziom cholesterolu pacjenta naraża go na rozwinięcie powiązanych z nim komplikacji. Mogą to być np. atak serca, udar lub choroba tętnic obwodowych. Statyny są też często zalecane osobom z hiperlipidemią cierpiącym na cukrzycę.

Istnieje wiele różnych typów statyn, które są składnikami aktywnymi różnych preparatów stosowanych w leczeniu hiperlipidemii,. Wszystkie poniższe leki działają w podobny sposób, pomagając kontrolować poziom cholesterolu. Na rynku obecnie dostępnych jest 7 typów statyn.

Nazwy leków zawierających statyny:

• Simwastatyna (Simvastatin, Zocor lub Actalipid)
• Atorwastatyna (Atorvastatin, Lipitor lub Sortis)
• Rosuwastatyna (Crestor)
• Fluwastatyna (Fluvastatin, Lescol lub Fluvalek)
• Lowastatyna (Mevacor)
• Prawastatyna (Pravastatin lub Pravachol)
• Pitawastatyna (Livalo)

Na podstawie różnic w budowie chemicznej statyn i ich metabolizowaniu przez organizm, wydzielono cztery generacje statyn:

• Do pierwszej należą: mewastatyna, prawastatyna i lowastatyna;
• Do drugiej należy simwastatyna;
• Do trzeciej należy fluwastatyna;
• Do czwartej należą: atorwastatyna, ceriwastatyna i rosuwastatyna.

Oprócz leków prostych, zawierających wyłącznie jedną ze statyn, firmy farmaceutyczne stworzyły także preparaty złożone, które obok statyny mogą zawierać: amlodypinę, ezetimib, niacynę, fenofibrat, kwas acetylosalicylowy, ramipryl, sitagliptynę, atenolol, enalapryl, hydrochlorotiazyd, lizynopryl, metoprolol lub walsartan. Wszystkie te substancje mają pozytywne działanie w walce ze zbyt wysokim stężeniem cholesterolu. Jednak ponieważ w lekach złożonych nie ma możliwości odpowiedniego dobrania dawki leku, preparaty te nie są uznawane za wystarczająco skuteczne.

Odpowiedni dla konkretnego pacjenta lek wybiera lekarz na podstawie wywiadu medycznego. Jeden z rodzajów statyn może okazać się dla pacjenta bardziej odpowiedni niż inny. Oznacza to, iż w przypadku wystąpienia działań niepożądanych po zastosowaniu określonego typu statyny, lekarz może zalecić pacjentowi inny lek.

Większość statyn przyjmuje się wieczorem, przed snem, ponieważ cholesterol jest wytwarzany przez organizm głównie w nocy. Podczas kuracji statynami nie należy pić soku grejpfrutowego, gdyż negatywnie wpływa on na metabolizm tych leków. Pacjenci stosujący lowastatynę powinni ponadto ograniczyć spożycie otrębów owsianych i produktów zawierających duże ilości pektyn, bowiem osłabiają one wchłanianie leku.

Dawkowanie statyn

Poszczególne statyny dawkuje się w różny sposób, jednak według ogólnej zasady, każde zwiększenie dawki statyny powinno skutkować obniżeniem stężenia cholesterolu całkowitego o 5% oraz złego cholesterolu o 7%. Dawkę statyny dobiera lekarz do każdego pacjenta indywidualnie. Zazwyczaj leczenie rozpoczyna się od najniższej dostępnej dozy, aby sprawdzić, czy lek nie spowoduje skutków ubocznych.

Wśród głównych przeciwwskazań do stosowania statyn wymienia się:

• Nadwrażliwość na statynę lub jakikolwiek inny składnik leku;
• Czynne choroby wątroby lub zbyt wysokie stężenie enzymów wątrobowych we krwi;
• Ciążę i karmienie piersią;

Szczególną ostrożność powinni ponadto zachować pacjenci, którzy:

• Stosują leki zmniejszające skuteczność statyn (przed rozpoczęciem leczenia, należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, gdyż część z nich może wchodzić w interakcje ze statynami);
• Cierpią z powodu zaburzeń czynności wątroby;
• Cierpią z powodu zaburzeń czynności nerek;
• Cierpią na liczne choroby współwystępujące;
• W przeszłości cierpieli z powodu nietolerancji statyny;
• Mają w bliskiej rodzinie osoby cierpiące z powodu chorób układu mięśniowego;
• Mają niewyjaśnione zwiększenie aktywności AlAT w surowicy;
• Mają powyżej 75 lat;
• Przebyli udar krwotoczny;
• Mają pochodzenie azjatyckie.

U tych pacjentów istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, dlatego powinni pozostawać pod kontrolą lekarską.

Badania kliniczne nie wykazały interakcji statyn z etanolem, dlatego podczas kuracji statynami picie alkoholu nie jest bezwzględnie zakazane. Należy jednak powstrzymać się od spożywania dużych ilości trunków i wysokoprocentowych napojów. Nadużywanie alkoholu przez pacjentów stosujących statyny niesie ze sobą zwiększone ryzyko wystąpienia niebezpiecznych dla zdrowia skutków ubocznych, przede wszystkim uszkodzenia wątroby. Ponadto spożywanie dużych ilości alkoholu zwiększa poziom cholesterolu we krwi, o czym powinny pamiętać osoby z podwyższonym LDL.

W internecie, szczególnie na stronach poświęconych medycynie alternatywnej, znaleźć można szereg artykułów ostrzegających przed szkodliwością statyn. Autorzy piszą w nich, że statyny mogą powodować liczne, często występujące działania niepożądane, a dane te są celowo przemilczane przez lekarzy i farmaceutów. Powielane w internecie informacje o rzekomej szkodliwości statyn opierają się na wynikach badania opublikowanego na łamach British Medical Journal przez zespół badawczy z Harvard Medical School. We wspomnianym artykule autorzy dowodzili, że statyny nie przeciwdziałają atakom serca, a co gorsza, powodują skutki uboczne (w tym miopatie mięśni, czyli ich uszkodzenie)) nawet u 18 -20% przyjmujących leki pacjentów.

Na podstawie tych informacji kolejni naukowcy postanowili sprawdzić potencjalne niebezpieczeństwo statyn. Wyniki ich badań okazały się sprzeczne z tymi opublikowanymi w krytykującym statyny artykule. Wobec tych danych poproszono o zajęcie stanowiska samego przewodniczącego zespołu badawczego – prof. Johna Abramsona. Po ponownym przeanalizowaniu zebranego przez siebie materiału naukowiec przyznał, że pomylił się odczytując dane z wykresu. Jednak, pomimo przyznania się do błędu przez autora, jego artykuł wciąż jest cytowany przez wiele osób, jako dowód szkodliwości statyn.

W rzeczywistości statyny mogą powodować skutki uboczne, jednak dzieje się to bardzo rzadko – jedynie u ok 0,5% - 2 % pacjentów. Jednocześnie statyny znacznie zmniejszają ryzyko wystąpienia udaru mózgu (o 17%) i śmierci z powodu zawału serca (nawet o 20%).

Skutki uboczne statyn występują rzadko, jednak niektóre z nich mogą być poważne. Te najgroźniejsze występują u 0.5% do 2% przyjmujących leki. Do najpoważniejszych skutków ubocznych statyn zalicza się:

• Miopatie, czyli uszkodzenie mięśni – objawiają się bolesnością, osłabieniem i skurczami mięśni.
• Zaburzenia funkcji wątroby – objawiają się podwyższoną aktywnością enzymów wątrobowych w surowicy (w badaniach krwi oznaczone jako ALAT i ASPAT).
• Zwiększone ryzyko cukrzycy – objawia się wzrostem stężenia insuliny oraz hemoglobiny glikowanej.

Jeśli stosujesz statyny i doświadczysz któregoś z powyższych działań niepożądanych niezwłocznie skontaktuj się ze swoim lekarzem.

W rzadkich przypadkach statyny mogą powodować również skutki uboczne takie jak:

• bóle głowy,
• wysypki,
• bezsenność,
• problemy z trawieniem,
• zaburzenia widzenia,
• bóle stawów.

Jeżeli doświadczysz jakichkolwiek skutków ubocznych poinformuj o tym swojego lekarza. Może on dobrać inny lek z grupy statyn, który nie będzie powodował u Ciebie nieprzyjemnych działań niepożądanych.

Pierwsze odkryte statyny znajdowały się w naturalnych produktach – grzybach pleśniowych. Do tej pory stosowane w leczeniu statyny dzielą się na naturalne i syntetyczne. Do naturalnych statyn zalicza się mewastatynę, prawastatynę i lowastatynę. Półsyntetyczną statyną jest simwastatyna – można ją uzyskać poprzez syntezowanie lowastatyny, ale występuje również naturalnie produkowana przez szczep Escherichia coli. Do statyn całkowicie syntetycznych należą: atorwastatyna, fluwastatyna, ceriwastatyna, rosuwastatyna, prawastatyna oraz pitawastatyna.

Statyny występują naturalnie także w produktach spożywczych: w boczniaku ostrygowatym oraz sfermentowanym ryżu czerwonym. Osobom z podwyższonym złym cholesterolem, który jednak nie niesie ze sobą jeszcze ryzyka poważnych komplikacji zdrowotnych, przed rozpoczęciem farmakoterapii zaleca się wzbogacenie diety o czerwony ryż. Zawiera on naturalną statynę - monakolinę K. Działanie monokaliny K jest zbliżone do działania lowastatyny. Chińscy naukowcy dowiedli, że po 8 tygodniach przyjmowania tej naturalnej statyny stężenie LDL badanych pacjentów spadło o 27,7 %, a trójglicerydów o 15.8%.