Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS)

Statystyki mówiące o częstości występowania PMS bardzo się różnią. Szacuje się, że na stałe dolegliwości przed miesiączką może doświadczać od 10-30% do nawet 50% żeńskiej populacji. Niektóre statystyki wskazują jednak, że 9/10 kobiet na pewnym etapie swojego życia doświadcza jakiś symptomów PMS.

Zespół napięcia przedmiesiączkowego najczęściej dotyka kobiety pomiędzy 20. a 40. rokiem życia. PMS rzadko dotyczy nastolatek, które dopiero zaczęły miesiączkować, bowiem związany jest z owulacją, a przez pierwsze dwa lata miesiączkowania zazwyczaj nie dochodzi jeszcze do jajeczkowania. Często kobiety zaczynają odczuwać PMS po 20 roku życia i objawy towarzyszą im aż do czasu menopauzy.

Do tej pory nie udało się jednoznacznie ustalić, jakie są przyczyny występowania zespołu napięcia przedmiesiączkowego, pojawiają się jednak pewne hipotezy. Pierwsza koncentruje się wokół zaburzeń równowagi hormonalnej. Pod koniec cyklu miesiączkowego występuje nadmierne, w stosunku do progesteronu, stężenie estrogenów. Nawet jeżeli u pacjentek cierpiących na PMS stężenie hormonów nie przekracza normy i nie różni się znacznie od wyników pozostałych kobiet, dolegliwości mogą być spowodowane nadmierną wrażliwością na wahania poziomu hormonów płciowych w czasie cyklu. Potwierdzenie tej teorii stanowi fakt, że objawy PMS zanikają po menopauzie oraz w czasie ciąży, kiedy to poziom pochodnych estrogenowych we krwi utrzymuje się na niskim poziomie.

Innym stanem, który jest związany z patogenezą zespołu są zaburzenia w układzie neuroprzekaźników. Szczególne znaczenie przypisuje się serotoninie, substancji odgrywającej rolę w regulacji ludzkiego nastroju. Niedobory tej substancji mogą wyzwalać epizody PMS i być związane z depresją, zaburzeniami snu czy występowaniem uczucia przemęczenia nieadekwatnego do podejmowanych aktywności.

Objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego mogą być również związane z genetycznymi predyspozycjami. Jeśli matka cierpiała z powodu PMS prawdopodobieństwo, że jej córka również doświadczy nieprzyjemnych symptomów wynosi aż 70%, podczas kiedy u kobiet których matki nie miały takich dolegliwości, prawdopodobieństwo wynosi zaledwie 37%. U bliźniaczek jednojajowych zbieżność pojawienia się zespołu napięcia przedmiesiączkowego jest wyższa niż 90%. U bliźniaczek dwujajowych wynosi jedynie 44%.

Kiedy zaczyna się PMS?

Cykl menstruacyjny z reguły trwa 28 dni. Owulacja przypada na około 14 dzień cyklu. Objawy PMS mogą się pojawić już w dniu owulacji i utrzymywać się aż do 7 dni po rozpoczęciu krwawienia. U każdej kobiety PMS przebiega indywidualnie i może przypaść na dowolny dzień cyklu po owulacji.

Dolegliwości można najogólniej podzielić na fizyczne, behawioralne oraz psychiczne.

PMS - objawy fizyczne

W obrębie dolegliwości fizycznych PMS wyróżnia się między innymi objawy bólowe (dotyczące piersi, związane z ich nadwrażliwością na dotyk; poza tym również ból głowy czy stawów), występowanie biegunek lub zaparć, wzdęcia, zaostrzenie objawów trądziku. Czasami występuje również niewielki (o około 1 do 2 kg) przyrost masy ciała, wynikający z retencji płynów w organizmie.

PMS -objawy behawioralne

Do zaburzeń behawioralnych towarzyszących PMS zalicza się między innymi zaburzenia snu, wzmożone łaknienie albo brak apetytu, zmniejszenie koncentracji, osłabienie zainteresowań oraz wycofanie społeczne. Wystąpić może także spadek zainteresowania seksem (obniżenie libido).

PMS - objawy psychiczne

W grupie dolegliwości psychicznych znajdują się obniżenie nastroju i nadmierna drażliwość. Poza nimi, pacjentki cierpiące na zespół napięcia przedmiesiączkowego, mogą odczuwać wahania nastroju, lęk i napięcie, być płaczliwe, agresywne, cechować się obniżonym poczuciem własnej wartości oraz poczuciem braku kontroli. PMS często towarzyszą objawy depresyjne.

Diagnozę PMS stawia ginekolog w oparciu o wywiad lekarski. Lekarz powinien ponadto przeprowadzić badania, które wykluczą patologie organiczne narządów rodnych. Specjalista może również zlecić przeprowadzenie cytologii hormonalnej oraz określenia poziomu hormonów płciowych w surowicy krwi. Należy jednak pamiętać, że PMS może występować także u kobiet z prawidłowym stężeniem hormonów we krwi.

Podczas przeprowadzenia wywiadu lekarz ustala:

• czy występujące objawy mają związek z cyklem miesiączkowym;
• czy objawy nie są spowodowane innymi zaburzeniami (np. lękowymi, osobowości, depresją) lub innymi schorzeniami ginekologicznymi;
• czy dolegliwości są na tyle dokuczliwe dla pacjentki, że wymagają leczenia;
• czy objawy nie są spowodowane przyjmowaniem antykoncepcji hormonalnej (zdarza się, że PMS jest wywoływany przez środki antykoncepcyjne).

W niektórych przypadkach lekarz może zadecydować o konieczności konsultacji psychiatrycznej (np. gdy występują silne objawy depresyjne).

Około 2 do 9% kobiet przed okresem, w fazie lutealnej, cierpi na bardziej nasilone objawy niż te występujące w przypadku napięcia przedmiesiączkowego. Symptomy te składają się na zespół zwany przedmiesiączkowym zaburzeniem dysforycznym (PMDD).

Kobiety cierpiące na PMDD zmagają się z podobnym spektrum objawów psychologicznych, somatycznych i behawioralnych, jak kobiety, u których stwierdzono PMS, jednak są one znacznie silniejsze i trwają dłużej. Podobnie jak w przypadku PMS symptomy pojawiają się w ostatniej fazie cyklu i zmniejszają się podczas okresu. W tygodniu następującym po okresie dokuczliwe objawy nie występują.

Dolegliwości związane z przedmiesiączkowym zaburzeniem dysforycznym mają destrukcyjny wpływ na normalne funkcjonowanie dotkniętych nim kobiet i wpływa negatywnie na relacje międzyludzkie. Objawy mogą przypominać te występujące w depresji, zaburzeniach lękowych lub zaburzeniach osobowości jednak są ściśle związane z fazami cyklu menstruacyjnego.

Objawy występujące ze zwiększonym nasileniem podczas przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego (PMDD) to:

• huśtawki nastroju
• stany lękowe
• uczucia przytłoczenia, złości i poirytowania
• poczucie beznadziei, napięcia, bycia na skraju
• trudności z koncentracją
• brak energii
• brak zainteresowania aktywnościami, które zwykle sprawiają radość
• myśli samobójcze

Mimo, że część objawów PMDD występuje także podczas PMS, objawy przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego są bardziej intensywne i mogą sprawiać spore trudności w prowadzeniu normalnego życia. Objawy PMDD mogą poważnie wpływać na związki, życie, a także prowadzić do stanów depresyjnych.

Jak w przypadku wielu schorzeń, w leczeniu PMS i PMDD, jako pierwszy krok warto jest podjąć próbę zmiany stylu życia. Zalecane jest ograniczenie pokarmów zawierających duże ilości soli, jedzenie częstych, ale małych posiłków oraz wzbogacenie diety w produkty zawierające dużą ilość błonnika oraz wapnia. W fazie lutealnej warto także zmniejszyć ilość spożywanego tłuszczu zwierzęcego i ciężkich posiłków. Zamiast tego powinno się wzbogacić dietę o większe ilości owoców i warzyw oraz naturalne probiotyki: jogurty, kefiry i kiszonki. Kobiety, które mają problem z obrzękami i zatrzymaniem płynów w organizmie powinny stosować naturalne środki moczopędne takie jak np. pietruszka, buraki, zielona herbata, winogrona, a także napary z lipy, mieszka lekarskiego, pokrzywy lub krwawnika.

Korzystny wpływ na redukcję objawów ma unikanie używek (alkoholu, nikotyny, kawy, napojów typu coca-cola) oraz podejmowanie aktywności fizycznej. Kobiety cierpiące na PMS i PMDD powinny pamiętać także o odpowiedniej ilości snu. Warto również unikać w tym czasie sytuacji stresujących oraz nauczyć się technik radzenia sobie ze stresem. Ponadto kobiety zmagające się z PMS-em powinny pomyśleć o stosowaniu preparatów zawierających mikroelementy takie jak magnez i wapń oraz witaminy: B6, D i E.

Jeżeli, mimo wprowadzenia powyższych zmian, pacjentka nadal cierpi na dolegliwości związane z PMS i PMDD, podjęte może zostać leczenie farmakologiczne.

Zespół napięcia przedmiesiączkowego może poważnie zaburzać codzienne funkcjonowanie, wobec czego w przypadku jego występowania warto skonsultować się z lekarzem. Odpowiedni dobór leczenia, w szczególności preparatów farmakologicznych, umożliwia pozbycie się dolegliwości i powrót do normalnej aktywności. W zależności od dominujących u chorej objawów stosowane są preparaty o różnych mechanizmach działania.

Leczenie PMS i PMDD terapią hormonalną

W leczeniu PMS i PMDD często zaleca się stosowanie preparatów hormonalnych (estradiol podawany przezskórnie w postaci plastrów lub środków antykoncepcyjnych). Stosowanie antykoncepcji hormonalnej jest zazwyczaj pierwszym krokiem w leczeniu objawów PMS oraz PMDD i wielu kobietom przynosi poprawę. Dolegliwości związane z napięciem przedmiesiączkowym ustępują lub stają się łagodniejsze i trwają krócej. Zwykle stosuje się dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne trzeciej lub czwartej generacji np.: Marvelon, Brevinor, Yasmin, Qlaira, Novynette, Cilest.

Leczenie PMS i PMDD za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych

Dolegliwości bólowe mogą być redukowane poprzez zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych zawierających naproksen, ibuprofen, kwas mefenamowy lub kwas acetylosalicylowy. Ponadto przy dużym nasileniu obrzęków pomocne stają się środki moczopędne.

Leczenie PMS i PMDD za pomocą selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny

W przypadku znacznego nasilenia zaburzeń nastroju, objawów depresyjnych, stanów lękowych i problemów ze snem zastosowanie mają leki z grupy SSRI (selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny), takie jak Prozac czy Zoloft. Ich główną rolą jest zwiększenie stężenia tego neuroprzekaźnika w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Leki z grupy SSRI mogą być pomocne zarówno w leczeniu objawów PMS jak i przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego.

Ponieważ selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny niosą ze sobą duże ryzyko wystąpienia działań niepożądanych lekarz może zalecić przyjmowanie leków jedynie w fazie lutealnej.

Leki z grupy SSRI działają pozytywnie u ok. 60% kobiet cierpiących na PMDD, u których wprowadzono takie leczenie. U pozostałych pacjentek nie przynoszą one oczekiwanych rezultatów, lepsze efekty znajduje zastosowanie preparatów hormonalnych.