Przyczyny cukrzycy

Cukrzyca typu pierwszego, nazywana jest inaczej insulinozależną i zaliczana jest do chorób autoimmunologicznych. Jej bezpośrednią przyczyną jest zniszczenie komórek beta trzustki przez układ immunologiczny chorego. Komórki beta wysp trzustki odpowiedzialne są za produkcję insuliny. Jeśli ulegną uszkodzeniu lub zniszczeniu, hormon ten przestaje być produkowany. W zdrowym organizmie, insulina zwiększa transport glukozy do wnętrza komórek, co wpływa na niższy poziom glukozy we krwi. Jej niedobór prowadzi do zaburzeń przemiany glukozy w komórkach insulinowrażliwych, co skutkuje hiperglikemią (charakterystyczny objaw cukrzycy). Przewlekła hiperglikemia skutkuje uszkodzeniem czynności kolejnych narządów.

Dlaczego układ odpornościowy niszczy zdrowe komórki trzustki? Kluczem do zrozumienia tego procesu jest zrozumienie jak pracuje układ immunolgoiczny. Każdy organizm wytwarza własne substancje białkowe o nazwie antygeny, które znajdują się na powierzchni wszystkich komórek w ciele człowieka. Są one charakterystyczne dla danego organizmu, sprawiając, że jest on niepowtarzalny. Układ immunologiczny (jeśli pracuje prawidłowo), jest zdolny do rozróżnienia własnych antygenów od antygenów pochodzenia zewnętrznego, które są potencjalnie niebezpieczne (np. wywołujące infekcję bakterie).

Antygeny pochodzące z zewnątrz zostają natychmiast zaatakowane przez organizm. Przeciwciało wysyłane przez układ immunologiczny łączy się z antygenem, co uruchamia proces niszczenia takiej komórki. W chorobach autoimmunologicznych dochodzi do zaburzenia tego procesu i obrona skierowana jest zamiast w stronę obcych antygenów, w stronę antygenów własnych, które niszczone są przez organizm. Tak dzieje się właśnie w przypadku cukrzycy typu 1, kiedy to odpowiedź autoimmunologiczna skierowana jest przeciwko antygenom komórek β trzustki.

Cukrzyca typu 1 a czynniki środowiskowe

Przyczyna powstawania przeciwciał niszczących komórki trzustki nie została jednoznacznie wyjaśniona. Uważa się, że proces autoimmunologiczny wyzwalany jest przez czynniki środowiskowe, jednak choroba pojawia się jedynie u osób, które mają predyspozycje, najprawdopodobniej przekazywane genetycznie. Jako czynniki środowiskowe, które mogą doprowadzić do nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu immunologicznego i uruchamiania wytwarzania przeciwciał przeciwwsypowych (działających przeciwko komórkom beta) część naukowców wskazuje niektóre białka pokarmowe oraz wirusy.

Wirusy

Wirusy, które mogą przyczyniać się do rozwoju cukrzycy typu 1, to wirus świnki, cytomegalii, Coxackie B i różyczki. Uważa się, że mogą one modyfikować znajdujące się na powierzchni komórek antygeny. Ich zmieniona budowa przestaje być rozpoznawana przez układ immunologiczny, więc wysyła on przeciwciała, aby je zniszczyć.

Białka pokarmowe

Białka pokarmowe, które podejrzewa się, że mogą wywoływać rozwój cukrzycy to laktoglobulina i ß-kazeina. Są to znajdujące się w krowim mleku aminokwasy, które wykazują znaczne podobieństwo do antygenów beta wysp trzustki. Jeśli mleko krowie zostanie podane niemowlakowi, istnieje ryzyko, że nie będzie ono w pełni strawione i jego fragmenty pozostaną w jelicie, skąd mogą przedostać się do krwi. Wtedy mogą zostać rozpoznane przez organizm jako wrogie antygeny. Układ odpornościowy zaczyna produkować przeciwciała, które niszczyć będą nie tylko te aminokwasy, ale również podobne w budowie komórki produkujące insulinę.

Wpływ zbyt wcześnie podawanego dzieciom krowiego mleka na rozwój cukrzycy typu 1 obecnie jest tylko hipotezą. Trwają międzynarodowe badania o nazwie TRIGR (Trial to Reduce IDDM in the Genetically at Risk), które mają określić czy hydrolizowane mieszanki dla niemowląt zmniejszają ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1 u dzieci ze zwiększoną podatnością genetyczną, w porównaniu z mlekiem modyfikowanym na bazie mleka krowiego.

Cukrzyca typu 1 rozpoznawana jest najczęściej u dzieci i młodzieży. Należy jednak pamiętać, że przeciwciała przeciwwyspowe, mogą przez wiele lat prowadzić do niszczenia komórek trzustki, zanim objawy cukrzycy zaczną być widoczne.

Cukrzyca typu 2 nazywana jest również cukrzycą insulinoniezależną. Jest najczęściej występującą postacią tej choroby (szacuje się, że może na nią chorować nawet 4% Polaków). W jej przebiegu wydzielanie insuliny zostaje zaburzone, podobnie jak w typie 1 choroby, jednak dodatkowo organizm nie wykazuje reakcji na podawaną insulinę (insulinooporność). Upośledzenie wydzielania insuliny przez komórki beta wysp trzustkowych spowodowane jest zdaniem specjalistów głównie czynnikami genetycznymi. Oporność na działanie insuliny powodują natomiast czynniki środowiskowe (przede wszystkim niezdrowy tryb życia).

Czynniki ryzyka cukrzycy typu 2

Predyspozycje do zachorowania na cukrzycę typu 2 są przekazywane genetycznie, jednak, żeby choroba się rozwinęła, muszą zaistnieć odpowiednie warunki (spowodowane np. nieprawidłowym odżywianiem). Warto także zaznaczyć, że istnieją pewne grupy ludzi, u których rozwinięcie się cukrzycy typu 2 jest bardziej prawdopodobne.

Wiek

Pierwszym czynnikiem ryzyka wystąpienia cukrzycy insulinoopornej jest wiek. Im człowiek jest starszy tym większe prawdopodobieństwo, że zapadnie na tę chorobę (kiedyś nawet była nazywana cukrzycą starczą). Dzieje się tak, ponieważ osoby starsze są mniej aktywne fizycznie i spada ich masa mięśniowa. Większość chorujących na cukrzycę typu 2 przekroczyła 45 rok życia, choć warto zauważyć, że obecnie choruje coraz więcej młodszych osób (powodem jest niezdrowa dieta i siedzący tryb życia).

Płeć

Większe ryzyko zachorowania na cukrzycę występuje u mężczyzn. Dlaczego płeć wpływa na podatność na cukrzycę typu 2? Wynika to z różnic między płciami w metabolizowaniu glukozy oraz w innej gospodarce hormonalnej. Ponadto kobiety wykazują się większą wrażliwością na insulinę, co z kolei zmniejsza ich podatność na zachorowanie.

Pochodzenie

Pochodzenie etniczne może mieć znaczenie w poziomie ryzyka zachorowalności na cukrzycę insulinooporną. Choroba ta występuje częściej w pewnych grupach: m.in wśród Indian, Hindusów, a także wśród mieszkańców Karaibów.

Cukrzyca typu 2 a predyspozycje genetyczne

Uważa się, że aby mogło dojść do rozwinięcia się insulinnoopornej cukrzycy, chory musi mieć dziedziczne predyspozycje. Większym ryzykiem zachorowania obarczone są więc osoby, w które mają chorą osobę wśród bliskich krewnych. Naukowcy ustalili, że w przypadku bliźniąt jednojajowych, jeśli występuje cukrzyca, w 70% przypadków dotyka oboje bliźniąt. Jeśli natomiast cukrzyca typu 2 rozwinie się u jednego z bliźniąt dwujajowych, prawdopodobieństwo, że dotknie również drugie wynosi 30%.

W przypadku gdy osoba z cukrzycą ma dziecko, prawdopodobieństwo, że zachoruje ono także na tę chorobę sięga 40%. Jeśli natomiast również drugi rodzic dziecka choruje, ryzyko rozwinięcia się choroby u dziecka wzrasta do 70%.

Cukrzyca typu 2 a czynniki środowiskowe

To czynniki środowiskowe odgrywają kluczową rolę w rozwoju cukrzycy typu 2. Najczęstszą przyczyną zachorowania jest nadwaga lub otyłość. Dlatego też z każdym rokiem rośnie liczba osób chorych na cukrzycę. Występuje ona również coraz częściej u młodych ludzi i dzieci, które coraz częściej cierpią z powodu konsekwencji złego odżywiania i siedzącego trybu życia.

Dlaczego otyłość może wywoływać cukrzycę? Po pierwsze nadmierna masa ciała powoduje oporność organizmu na działanie insuliny. Zwiększa się więc poziom glukozy we krwi. Komórki beta trzustki zaczynają produkować więcej insuliny. Ich nadaktywność, zwłaszcza u osób z predyspozycjami genetycznymi, doprowadza do uszkodzeń tych komórek, a w konsekwencji zaprzestania produkcji insuliny przez trzustkę.

Dodatkowym problemem jest zazwyczaj mała aktywność fizyczna osób otyłych lub z nadwagą. Po pierwsze organizm, który nie potrzebuje dużo energii, hamuje zużywanie glukozy. Zaczyna czerpać energię z tłuszczy, co prowadzi do zbyt dużego poziomu kwasów tłuszczowych we krwi, które również powodują zwiększoną produkcję insuliny przez komórki wysp trzustki. Po drugie brak ruchu powoduje dalsze tycie (a im osoba ma większą masę ciała, tym trudniej podjąć jej aktywność).

Otyłość brzuszna

Według danych Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej nawet 85% przypadków cukrzycy, może być spowodowane nadwagą lub otyłością, zwłaszcza tzw. otyłością brzuszną. Z otyłością brzuszną, czyli inaczej otyłością typu jabłka, mamy do czynienia kiedy obwód pasa kobiety przekracza 80 cm. U mężczyzny o otyłości brzusznej mówi się, w przypadku kiedy obwód ten jest większy niż 94 cm. Drugim wskaźnikiem tego rodzaju otyłości jest stosunek obwodu talii do obwodu bioder — tzw. WHR. O otyłości brzusznej można mówić, kiedy WHR przekracza 0,8 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn. Ten rodzaj otyłości ma większe negatywne konsekwencje zdrowotne niż równomierne rozłożenie tkanki tłuszczowej i częściej przyczynia się do rozwoju cukrzycy.

Dlaczego zlokalizowanie tłuszczu w jamie brzusznej jest bardziej niebezpieczne niż inne rodzaje otyłości? Tłuszcz brzuszny wydziela substancje o charakterze hormonalnym o nazwie adipokiny. Im więcej tego tłuszczu, tym większa jest liczba adipokin. Substancja ta wpływa na metabolizm glukozy oraz wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Ich nadmiar może prowadzić do zaburzeń metabolizowania glukozy i w konsekwencji cukrzycy typu 2.

Inne czynniki środowiskowe

Wśród innych czynników środowiskowych, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę typu 2, można wymienić również:

• nieprawidłową dietę — cukrzycy sprzyja zwłaszcza spożywanie zbyt dużej ilości tłuszczów nasyconych (tzw. tłuszczów trans) w połączeniu z wysoko przetworzonymi węglowodanami (batoniki, ciastka, cukierki itp.);
• niedobory snu — chroniczny brak snu i zmęczenie przyczyniają się do spowolnienia metabolizmu i zwiększają ryzyko zachorowania na cukrzycę;
• nadmiar stresu — podobnie jak niedobory snu, prowadzi do problemów z metabolizmem;
• niektóre leki — długotrwałe przyjmowanie dużych dawek statyn, diuretyków tiazydowych, kortykosteroidów, i beta-blokerów, może przyczyniać się do rozwoju cukrzycy
• choroby układy sercowo-naczyniowego- przebyty zawał serca oraz nadciśnienie zwiększają ryzyko zachorowania na cukrzycę insulinooporną

Przyczyny rozwoju tak zwanej cukrzycy ciążowej, czyli cukrzycy rozwijającej się u ok. 3-10% kobiet w ciąży, które dotychczas były zdrowe, nie zostały jednoznacznie ustalone przez naukowców. Stwierdzono na natomiast, że u kobiet, które są w ciąży, występuje większa tendencja do insulinooporności. Jej przyczyną może być produkcja przez łożysko hormonów, które osłabiają działanie insuliny. Drugą hipotezą, którą naukowcy biorą pod uwagę, jest fizjologiczna tendencja do insulinooporności ciężarnych, która ma zapewnić prawidłowe dostarczanie glukozy do rozwijającego się w łonie płodu.

Czynniki ryzyka cukrzycy ciążowej

Choć przyczyny cukrzycy u ciężarnych kobiet nie są jeszcze dokładnie znane, można mówić o czynnikach ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwinięcia się choroby. Należą do nich:

• nadwaga;
• cukrzyca w rodzinie;
• otyłość;
• przebycie cukrzycy w poprzedniej ciąży;
• urodzenie więcej niż dwojga dzieci;
• urodzenie dziecka z wadą rozwojową;
• urodzenie dziecka ważącego więcej niż 4 kg;
• wiek powyżej 35 roku życia;
• zespół policystycznych jajników;
• nadciśnienie tętnicze.