Półpasiec

Półpasiec to choroba zakaźna wywoływana przez Human Herpesvirus-3, czyli ten sam wirus, który odpowiedzialny jest za rozwój ospy wietrznej. Po wyleczeniu zmian skórnych, wirus pozostaje w organizmie - bytuje on w formie uśpionej w komórkach zwojowych korzeni grzbietowych i zwojach nerwów czaszkowych. W rzadkich przypadkach dochodzi do jego reaktywacji, co skutkuje rozwojem półpaśca.

Nazwa dolegliwości (pół-pasiec) wynika z tego, że w większości przypadków objawy choroby pojawiają się tylko na jednej stronie ciała i nie przekraczają środkowej linii tułowia, a dodatkowo zlokalizowane są zazwyczaj w okolicach nerwów międzyżebrowych.

Kto jest narażony na rozwój choroby?

Na rozwój półpaśca narażone są wszystkie osoby, które w przeszłości chorowały na ospę wietrzną (niezależnie od tego czy miała ona łagodny czy ciężki przebieg). Ryzyko wzrasta w przypadku osób cierpiących na choroby układu immunologicznego oraz tych, które przekroczyły 65. r życia.

Co to jest herpes virus varicella?

Herpes virus varicella, w skrócie HHV-3 (dawniej varicella zoster virus, VZV) to w tłumaczeniu na język polski wirus ospy wietrznej i półpaśca. Ten sam patogen odpowiedzialny jest za rozwój obu wymienionych dolegliwości. Ospa doświadczana jest zazwyczaj przy pierwszym kontakcie z wirusem (najczęściej w wieku dziecięcym), z kolei półpasiec rozwija się wtedy, gdy na skutek różnych czynników dochodzi do reaktywacji wirusa.

Jakie typy półpaśca wyróżniamy?

Wyróżniamy kilka typów półpaśca:

• uszny, gdy zmiany pojawiają się w obrębie przewodu słuchowego, małżowiny usznej, czy błony bębenkowej;
• oczny, gdy wirus atakuje rogówkę i spojówkę;
• rozsiany lub uogólniony (pojawia się na tułowiu);
• krwotoczny;
• zgorzelinowy - mówimy o nim, gdy po zmianach skórnych pozostają owrzodzenia;
• nawracający - może być sygnałem rozwoju nowotworu lub zaburzenia odporności komórkowej.

Czy półpasiec to częsta dolegliwość?

W skali światowej liczba chorych na półpasiec wynosi 1,2-3,4 na 1000 pacjentów rocznie. Liczba zachorowań wzrasta wraz z wiekiem – wśród osób po 65. roku życia zapadalność wynosi 3,9–11,8 na 1000 osób rocznie. W Stanach Zjednoczonych co roku diagnozuje się około milion przypadków zachorowań na półpasiec (choroba dotyka zatem około 0.26% społeczeństwa).

Za rozwój dolegliwości odpowiedzialny jest wirus ospy i półpaśca – z ang. herpes virus varicella, HHV-3 (dawniej varicella zoster virus, VZV). Osoby, które przeszły ospę wietrzną (czyli zakażenie pierwotne) pozostają nosicielami wirusa, który jednak przez większość życia przebywa w formie utajonej w zwojach nerwów czaszkowych i komórkach zwojowych korzeni grzbietowych (tzw. latencja wirusa). Do rozwoju półpaśca dochodzi na skutek reaktywacji wirusa.

Co wywołuje reaktywację wirusa?

Dokładne przyczyny reaktywacji HHV-3 nie są do końca znane. Zaobserwowano jednak, że rozwój choroby jest nierozerwalnie powiązany z zaburzeniami układu immunologicznego. Spadek odporności może być rezultatem:

• wieku - szacuje się, że prawdopodobieństwo rozwoju półpaśca drastycznie wzrasta po 50. roku życia. W grupie jeszcze większego ryzyka znajdują się pacjenci, którzy mają więcej niż 85 lat (prawdopodobieństwo zachorowania wynosi wtedy około 50%);
• współistniejących chorób - szczególnie tych, które powodują spadek odporności typu komórkowego (np. HIV lub nowotwory, przede wszystkim chłonniaki i białaczka);
• przeszczepu szpiku kostnego lub nerek, wątroby, serca i płuc (czyli tzw. narządów litych) oraz przyjmowania leków immunosupresyjnych - np. glikokortykosteroidow;
• chemioterapii lub radioterapii;
• czasu, jaki upłynął od chwili zakażenia pierwotnego.

Półpasiec występuje jedynie u pacjentów, którzy w przeszłości przechodzili ospę wietrzną, rzadziej u osób, które jedynie przeszły szczepienie przeciwko ospie.

Jak można zarazić się wirusem ospy i półpaśca?

Najczęściej do zarażenie dochodzi drogą kropelkową. Osoby chore na ospę wietrzną lub półpaśca mogą zakazić wirusem ludzi, którzy nigdy nie mieli wcześniej styczności z HHV-3. Może to nastąpić na przykład podczas rozmowy, kichania czy dzielenia naczyń.

Jak przebiega choroba?

• Na pierwszym etapie choroby pojawiają się rumieniowe plamy, w obrębie których szybko uwidaczniają się skupione obok siebie grudki;
• Po około 1-2 dniach grudki przekształcają się wypełnione płynem surowiczym pęcherze;
• Po upływie 4-5 dni następuje pęknięcie pęcherzy, a w ich miejscu pojawiają się bolesne owrzodzenia;
• Po około 7-10 dniach owrzodzenia zasychają, tworząc strupy;
• Po 4-5 tygodniach strupy odpadają od skóry. W ich miejscu mogą być widoczne blizny i przebarwienia.

Gdzie występują zmiany skórne?

Zmiany skórne najczęściej pojawiają się w obrębie tułowia i głowy. Zazwyczaj występują tylko po jednej stronie ciała i nie przekraczają jego środkowej linii. Mogą one także wykwitać w obrębie błon śluzowych i kończyn, zdarza się to jednak rzadziej.

Jakie dolegliwości poprzedzają wystąpienie pęcherzy?

W około 70 - 80% przypadków pacjenci odczuwają ból, pieczenie, pulsowanie, świąd, kłucie lub mrowienie obszaru skóry, na którym wkrótce mają pojawić się zmiany skórne. Zazwyczaj dolegliwości te doświadczane są na około 3 - 4 doby przed uwidocznieniem się pęcherzy i czasami mogą utrzymywać się jeszcze kilka dni po ich zagojeniu. Ponadto pacjenci mogą doświadczać objawów grypopodobnych - bólów głowy, podwyższonej temperatury, gorączki i ogólnego złego samopoczucia.

Objawy innych postaci półpaśca

Półpasiec nie zawsze przebiega według opisanego powyżej schematu. Czasami może przybrać inne postaci kliniczne, takie jak:

• półpasiec uszny – zmiany mogą wystąpić na małżowinie usznej, skórze za małżowiną, błonie bębenkowej i w zewnętrznym przewodzie słuchowym. Pacjenci odczuwają przy tym często silne dolegliwości bólowe, szumy, pogorszenie słuchu i zawroty głowy. W skrajnych przypadkach może dojść do zespół Ramsaya Hunta;
• półpasiec oczny – zmiany pojawiają się zazwyczaj na powiekach, czole a także na i spojówce rogówce oka (na rogówce również mogą pojawić się owrzodzenia);
• półpasiec rozsiany – zmiany skórne mogą występować na całej powierzani ciała; często są trudne do odróżnienia od tych, które pojawiają się przy ospie. Pacjenci zazwyczaj doświadczają także dolegliwości bólowych. W przebiegu choroby może również dojść do zapalenia płuc, mózgu czy wątroby.

Półpasiec to dosyć ciężka choroba mogąca wywoływać wiele (czasem niebezpiecznych dla zdrowia powikłań). Jedną z najczęstszych komplikacji jest nerwoból poherpetyczny, czyli długotrwały lub nawracający ból neuropatyczny. Szacuje się, że występuje on u około 20 – 50% pacjentów, częściej dotyczy osób w podeszłym wieku. Inną częstą dolegliwością jest świąd poherpetyczny, który może doskwierać nawet przez wiele miesięcy po zagojeniu zmian skórnych. Czasami występuje on samodzielnie, jednak w wielu przypadkach towarzyszy neurobólom. Innymi stosunkowo częstymi komplikacjami są blizny i przebarwienia, które pozostają po zabliźnieniu pęcherzy i owrzodzeń.

Innymi możliwymi komplikacjami są:

• ostre zapalenie mózgu;
• przewlekłe zapalenie mózgu;
• aseptyczne zapalenie opon mózgowo rdzeniowych;
• zapalenie siatkówki;
• porażenie nerwu twarzowego;
• udar mózgu;
• wiremia;
• rozsiew pozaneuronalny;
• zapalenie rdzenia kręgowego;
• rozsiew skórny.

Ponadto komplikacjami półpaśca ocznego mogą być:

• zapalenie błony naczyniowej oka;
• zapalenie spojówek;
• zapalenie rogówki;
• zapalenie nerwu wzrokowego.

Półpasiec jest szczególnie niebezpieczny dla osób cierpiących na zaburzenia układu odpornościowego. W niektórych przypadkach (zwłaszcza w przypadku zaniedbania leczenia) może dojść do komplikacji zagrażających życiu.

Szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych z powodu półpaśca umiera około 100 osób rocznie. W Polsce śmiertelność z powodu zakażenia wirusem HHV-3 wynosi od jednego do kilku pacjentów na rok.

W leczeniu półpaśca wykorzystywane są leki o działaniu przeciwwirusowym, najczęściej acyclowir, który może być stosowany zarówno przez dzieci, jak i osoby dorosłe. Pacjentom po 18. roku życia lekarz może także zalecić walacyklowir (Valtrex) lub famcyklowir (Famvir).

W leczeniu półpaśca odradzane jest stosowanie jakichkolwiek preparatów miejscowych. Wyjątek stanowi maść z acyklowirem, która zalecana jest przy zmianach zlokalizowanych w obrębie oczu

Dawkowanie i sposób podania leku

Acyklowir najczęściej stosuje się w formie doustnej. Zaleca się zażywać 4 tabletki dziennie o dawce 20 mg na kilogram. Maksymalna pojedyncza doza wynosi 800 mg. Jeśli pacjent doświadcza półpaśca błon śluzowych (zwłaszcza oczu) lub cierpi na zaburzenia odporności, lek podaje się dożylnie (dawka 30 mg/kg mc./24 h, co 8 h). Po zaobserwowaniu poprawy można przejść na leczenie doustne.

Kiedy rozpocząć kurację ?

Kurację należy wdrożyć niezwłocznie po zaobserwowaniu pierwszych objawów - farmakoterapia jest najskuteczniejsza, gdy rozpocznie się ją w ciągu 72 od chwili rozpoczęcia choroby. W takim przypadku najczęściej po upływie 2 - 3 dni nie pojawiają się już nowe zmiany skórne.

Czy półpasiec może wymagać hospitalizacji?

Hospitalizacja i dożylne podawanie leku jest konieczne w przypadku dzieci:

• poddawanym leczeniu onkologicznemu;
• z zaburzeniami odporności (wrodzonymi lub nabytymi);
• doświadczające półpaśca usznego lub ocznego;
• cierpiących na choroby hematologiczne.

Pobyt w szpitalu może być także zalecony w przypadku dorosłych pacjentów, u których standardowe leczenie nie przynosi oczekiwanych rezultatów.